„Бог си го зеде Тоше“?! За животот, смртта, Бога и светоста

Ќе си дозволам повторно да се вратам на темата за трагичната смрт на македонскиот поп пејач Тоше Проевски – и тоа не без една многу конкретна причина. На еден куп форуми, во еден куп написи, дури и на вестите на телевизијата – беше поставено (и тоа ни најмалку случајно) прашањето: „зошто ова се случи“? Пазете, ова е суштинско животно прашање. Ова е прашањето за животот и смртта. Ако добро се замислиме – смртта е една неизбежна реалност, која ние можеме колку сакаме да ја игнорираме, но таа останува на сила. Повеќето од нас живееме под своевидна само-анестезија, го тргнуваме своето лице од оваа реалност, правејќи се дека – тоа нас не нè засега (барем не за сега). И повторно – сите нас, кај и да е, не затечува смртта на некој близок, сакан човек. И тогаш, одеднаш, како цунами ни налетуваат сите оние прашања кои толку долго сме си ги потиснувале и на кои насилно не сме сакале да мислиме. Што, пак, се случува ако неочекувано нè затече смртта на човек кој сите ние заедно сме го чувствувале како близок, ни бил мил, сме го сакале? Мислам дека токму такво нешто се случи пред некој ден. И тогаш над сите нас – се постави потиснатото проклето прашање за животот и смртта, а природно со него – и прашањето за Бога.

Чувствувам потреба, како православен теолог, да напишам неколку збора токму на оваа тема – насушно потребни за да се разбере не просто зошто ова му се случи на Тоше, туку за да се разбере токму потиснатото прашање за Бога, животот и смртта. Од една страна Бог го создал светот и исцело го држи во своите раце. Од друга страна, тој создал едно уникатно суштество, слично на него самиот – човекот. Човекот е сличен на Бога најмногу поради слободата со која бил даруван. И токму во таа слобода се содржи клучот на нашето прашање: кога Бог би одлучувал за сè во светот (вклучително и за човекот) – тогаш би ја немало слободата! Под рака со слободата оди и одговорноста. Кога Бог апсолутно би одлучувал за човекот, за неговиот живот, за неговата смрт – тогаш човекот ја губи и својата одговорност. А неодговорното и неслободното суштество не може да биде ниту „добро“ ниту „лошо“, тоа не одговара за своите постапки – следствено тие постапки ниту можат да бидат наградени, ниту можат да бидат казнети. Тоа просто значи дека „Бог си прави што си сака“ – сè е во рацете на судбината, а човекот само прави „како што му предвиделе наречниците“. На крај – ако Бог е исцело одговорен за смртта на некој, тогаш тој некој нема ниту одговорност ниту слобода. Ако ги нема последниве две – самиот тој на никој начин не може да биде ниту „добар“ ниту „лош“, ниту пак може да си ја „заслужи“ или да „не ја заслужува“ смртта. Во ваквиот случај – човекот ништо не одлучува, а Бог прави се: го прави едниот човек добар, другиот лош; едниот успешен, другиот неуспешен; едниот несреќен, другиот среќен; едниот долговечен, а на другиот прерано му го одзема животот… Ова не е христијанство! (најмалку православно)

Бог создал слободни и одговорни луѓе, а не роботи. Тие луѓе можат да бидат повеќе или помалку добродетелни, повеќе или помалку среќни, повеќе или помалку успешни – но сето тоа зависи пред сè од одлуката на самиот човек. Точно – и добродетелта и среќата и успехот се во Бога и само во Бога – но ние сме оние кои треба слободно да пристапиме кон нив. Исто така и нашиот живот како и нашата смрт зависат во огромна мерка од нашата слобода, од тоа како ние ќе решиме да си го живееме животот. Од нашиот живот зависи и нашата смрт. Ние одговараме, а не некој друг.

Ова не смее да се разбере како некаква апсолутна причинско-последична верига: ако си добар ќе живееш, ако не готов си. Да не заборавиме дека има и едно нешто што се вика ѓавол – да веруваш во Бога, но да не веруваш во постоењето на ѓаволот е многу ризична работа. Многумина христијански автори се согласуваат дека една од најитрите стратегии на ѓаволот е да нè убеди дека самиот не постои – тогаш ќе не направи неспособни да го видиме изворот на злото во светот, а со тоа и неспособни да му се спротивставиме. Второто нешто што не треба да се заборави е дека целта на животот не е човек да „не умре млад“, туку да се подготви за вечниот живот во Христа. Ѓаволот не сака просто „да нè убие“ – тој сака да нè оддели од Бога. Затоа, многу побитна од сè до сега кажано е следната поента: ако некој на овој начин ги поставил нештата – со Бога во центарот – тогаш за него и животот и смртта ќе имаат совршено јасна смисла. Таквиот човек нема од што да се плаши – бидејќи ако живее добива, но го загуби ли животот – повторно нема што да изгуби бидејќи сè што има – е во Бога.

Истовремено, никој сам по себе не е совршен – и затоа не треба да се прават култови од луѓето. Тоше беше навистина благочестив христијанин. Завчера зборував со еден од нашите владици и тој ми кажа дека според него Проески отскокнувал од целата популарна музичка сцена во Македонија и Балканот по својата – нормалност. Сепак, тоа не е причина веднаш тој да се прогласи за светец. Кон таквите одлуки по правило се пристапува „со ладна глава“. Обично десетици (понекогаш дури и стотици) години поминуваат од смртта на светителот до неговото канонизирање – и тоа не е така без причина. Од друга страна – премногубројни се оние благочестиви христијани, кои останале како такви во сеќавањето на Црквата, но не биле канонизирани. Тука особено е важен и следниов момент: според терминологијата на Библијата – сите христијани се нарекуваат „свети“. Свети се – поради простиот факт дека се христијани, дека тие живеат во Христа и Христос живее во нив. Канонизацијата е пред сè „официјална“ потврда на таквиот живот. Но таа човекот не го прави свет сама по себе – тој е свет просто поради својот вистински живот во Христа. Дали Црквата како институција ќе избере еден нејзин член да биде канонизиран или не – сепак останува во доменот на нејзината работа.

Помеѓу светиот живот на верните и култовите има радикална разлика. Затоа многу подобро е (барем во овие 40-тина дена) да ја искористиме својата слобода за искрено да се помолиме за спасението на овој млад и – според сведочењата на многумина – навистина прекрасен човек. На тој начин, не само тој, туку и самите ние ќе имаме огромна духовна полза. Бар на кратко да се лишиме од и онака здодевното секојдневие на празните муабети, нагаѓања и безвезни стилизации (починатиот бил ангелче, светец, душичка и т.н.) – и да направиме нешто добро како за својата, така и за душата на ближниот. Тоа е вистинското нешто што во овој момент ние можеме да го направиме за Тоше.

Далеку од тоа дека со напишаново се исцрпува темата – на неа се пишувани томови и томови книги, илјадници христијански проповедници зборувале за овие прашања и ги објаснувале. Јас само се обидов малку од малку да ги претставам работите од една православна гледна точка и да предложам насока во која навистина треба да се дејствува. Таа насока е љубовта – љубовта кон Бога и кон ближните. Преку искрената молитва кон саканиот Бог за саканиот ближен – самите ние се соединуваме со Оној кон Кого се молиме и со оние за кои се молиме. Љубовта е силата која сите нè обединува – и пред неа смртта е сосема ништожна. Поради љубовта воскресна Христос и поради истата и сите ние ќе воскреснеме во Христа за вечен живот. До тој радосен миг нам ни останува колку што е можно повеќе да се усовршуваме за тој живот – преку љубовта, молитвата, причеста и севкупниот наш живот во Црквата.