Свети Никола Кавасила – антипаламит!?

Најголемиот дел од податоците кои ги имаме за свети Никола Кавасила и неговото богословие потекнуваат од малиот број студии на православни богослови од втората половина на 20-ти век. Токму ова богословско течение – суштински втемелено врз исихастичката богомислена традиција, а истовремено способно истата да ја благовести со јазикот на современата наука – го карактеризира Кавасила како типичен претставник на паламитското богословие. За секого кому богомислието на православните отци му е блиско и сопствено – ваквиот став е апсолутно очигледен (особено ако се земат предвид капиталните дела на Кавасила: За животот во Христа и Толкувањето на Светата литургија).

Поради тоа особено зачудувачка за мене беше средбата со една многу поразлична интерпретација на мислата на истиот свети Никола Кавасила, направена од страна на автори за кои може да се каже дека православното исихастичко предание не им е нешто особено блиско. Во секој случај, интересно би било да се каже нешто за римокатоличката рецепција на Кавасилиното богословие, но сепак тоа би го оставил за некој понатамошен текст. Сега конкретно би сакал да ја претставам „скандалозната“ позиција на грчкиот философ-византолог Јанис Димитракопулос, според кого свети Никола Кавасила бива окарактеризиран не просто како индиферентен кон паламизмот (што не ретко му бива припишувано), туку како 100% антипаламит, и тоа не обичен, туку – прикриен, „крипто-антипаламит“.

Она што Димитракопулос го открива воопшто не е наивно – но сепак, слободно може да се каже, бива пренагласено од негова страна. Имено, при анализата на еден текст на Кавасила (За вредноста на разумот), тој доаѓа до заклучокот дека токму тој текст претставува спротивставување на аргументите на Палама по прашањето изнесени во Тријадите. Се разбира, анализата и заклучоците на Димитракопулос прво следува да бидат внимателно преиспитани (тоа во секој случај ќе биде дел од мојата понатамошна работа врз свети Никола Кавасила). Но, дури и да навистина може недвосмислено да се докаже дека Кавасила и Палама не се согласувале по сите прашања – тоа на никој начин не е доволно Кавасила да биде вброен во редот на антипаламитите.

Спротивставеноста паламити-антипаламити не била основно базирана на прашањето за значајот на разумното познание, туку на прашањето за можноста за непосредно познание и заедничарење со Бога во неговата нетварна благодат. Внимателното исчитување на За животот во Христа не остава „ама ич“ простор за било какво проблематизирање на оваа фундаментална паламитска претпоставка кај Кавасила. Тоа што тој му придава особено значење на разумното познание (нагласено во 6-та беседа) – на никој начин не означува дека во него се состои полнотата на познанието. Напротив – Кавасила „од петни жили“ нагласува дека – разумот само приведува кон полнотата, која, пак, е во благодатта. Човековиот гносеолошки орган par exelance не е било што од она што по природа му е присуштно – тоа е самата благодат, нетварниот божествен ерос, кој се излива врз тварта и единствено во кого е можна полнотата на познанието и суштествувањето воопшто.