Ако љубов немам – ништо не сум…

Вчера, по кој знае колку време, ги заслушав песните на Ѓорѓе Балашевиќ – човекот за кого слободно може да се рече дека беше гласот на разумот во безумните југословенски 90-ти. Порано не му обрнував некое особено внимание. Она што во музиката секогаш на прво место ме интересирало биле мелодиите, хармонијата на композициите и сл. – што не е силната страна на музиката на Балашевиќ. Она што неверојатно доаѓа до израз кај него е текстот – такво играње со зборовите, такво „извезување“ на зборовите во мелодиската рамка… Мислам дека ретко кој музичар од нашиот Балкан би можел да се спореди со него за оваа работа.

„Прича о Васи Ладачком“ – немам зборови… Како е можно преку една романтична песничка да се искаже најдлабоката вистина на христијантвото? Мислев да цитирам само некои делчиња од песната, но ми стои дека во овој котекст тоа е некако неумесно. Ќе го пуштам целиот текст во оригинал, па после ќе додадам неколку размилсувања:…

 

Ђорђе Балашевић
Прича о Васи Ладачком

Знате’л причу о Васи Ладачком,
и ја сам је тек ономад чуо,
једном девет дана није излазио из биртије,
кажу да је био чудна сорта…

Отац му је био ситни паор,
хранио је седам гладних усти,
мати му је била плава,
тиха, нежна, јектичава,
умрла је с тридесет и нешто…

Имали су пар јутара земље,
малу кућу на крају сокака,
на асталу навек хлеба,
таман тол’ко, кол’ко треба,
Ал’ је Васа хтео много више…

Желео је коње вране,
по ливади разигране,
сат са златним ланцем
и салаше…
Желео је њиве плодне
винограде благородне,
у каруце прегнуте чилаше…
Али није мог’о да их има…

Волео је лепу, ал’ сироту.
Уз’о би је само да је знао,
волеш једном у животу
сад богату ил сироту,
то не бира памет него срце…

Све се над’о да ће љубав проћи,
Занавек је отиш’о из села.
Никад није пис’о ником,
Венч’о се са миразџиком,
јединицом, ћерком неког газде…

Добио је коње вране,
по ливади разигране,
сат са златним ланцем
и салаше…
Добио је њиве плодне,
винограде благородне,
У каруце прегнуте чилаше…
Све је им’о, ништа им’о није…

Пропио се, није прошло много…
Душу своју ђаволу је прод’о…
Знали су га сви бирташи,
тражио је спас у чаши,
ал’ није мог’о да га нађе…

Млад је био, кажу, кад је умро,
сред биртије од срчане капи;
клонула му само глава,
ко да дрема, ко да спава,
И још памте шта је задње рек’о:

Џаба било коња враних,
по ливади разиграних,
џаба било сата и салаша…
Џаба било њива плодних,
винограда благородних,
у каруце прегнутих чилаша,
Када нисам с оном коју волем…

Када нисам с оном коју волем…

За буквално истото зборуваат најголемите философи, богослови и духовници на Црквата! Нивниот јазик е друг – но поентата е сосема истата. Човек без љубовта не може да живее!

Радоста навистина нема ништо со задоволствата. Нашата радост зависи единствено од нашата љубов. А љубовта? Таа не зависи од ништо! Таа е совршено слободна. Човек може да љуби и кога има и кога нема, и кога е богат и кога е сиромашен, и кога благоденствува и кога страда… просто љубовта нема ништо со сето тоа! А од таа љубов – од таа слободна љубов – зависи сета наша радост.

И колку е страшно и болно кога ќе почнеме љубовта ја условуваме – јас нема да можам добро и доволно да те љубам „ако не бидат задоволени сите надворешни услови“. Затоа подобро е да се откажам од љубовта, и не само да се откажам од неа туку и да ја убијам – просто заради тоа што не можам да и ги обезбедам „коњите“ и „златните саати“ и „нивите“ и „лозјата“…

Неодамна имав еден жален разговор: „многу се мислев… но не можев да му обезбедам на детето сè што треба и затоа се решив да… абортирам“. Значи човек е решен не просто да се откаже од љубовта, туку и по трупови да гази – само некако да и избега! Оти љубовта е страшна! Таа носи само маки и страдања! Тоа ти е жива несреќа! И ќе се распнеме, ќе се расчеречиме самите, ќе поминеме низ пекол – за да влеземе во пеколот. И таму… е таму ќе бидеме безбедни. Таму љубов нема!

Големиот англиски христијански мислител на 20-от век К.С. Луис дава едно, за многумина скандалозно, но истовремено многу блиско до светоотечкото, видување на рајот и пеколот: помеѓу пеколот и рајот нема граница. Во секое време човек може да премине од пеколот во рајот, но проблемот е во тоа што… самиот тој не го сака тоа. Оној во пеколот не може да го смисли рајот, го мрази од дното на срцето, поодвратно и пострашно и понечовечно нешто од рајот за него не постои!

Зошто е така? Заради тоа што во рајот владее љубовта, од која тој успеал, уште за времето на земниот живот, едвај некако жива глава да извлече. Бегањето од љубовта е панично бегање од Бога. Љубовта во својата најдлабока смисла е крстоносна, таа е неразделна од крстот, од копнежот, од љубовното страдание по љубениот, страдание до мака, страдание до смрт. А нашиот Бог е токму рапнатиот Бог – од безумна љубов саможртвуваниот Бог. И ете тој Бог од нас бара да тргнеме по неговите стапки. При тоа тој не ги бара нашите напори – ја бара едонствено нашата слобода: да ја прифатиме љубовта, која ќе ни даде сила за сè понатаму…

Но тоа „сè понатаму“ не завршува со крсотот! На љубовта тоа и е јасно како ден, на нељубовта никогаш нема да и стане јасно – и како такво секогаш ќе и биде далечно, одбивно, гадно, ужасно! Не крстот, страданието и смртта се крајните дестинации до кои нè доведува љубовта. Љубовта нè води – преку сите овие нешта – до прегратката со Љубениот. Тоа е Воскресението и тоа е Царството кон кое копнеат оние кои го возљубиле Христа. За жал оние кои не се стекнале со таа љубов за овој живот – никогаш нема да сакаат да стапнат во тоа Царство…

Гледам дека пишувајќи некако се оддалечив од самиот почеток на текстот, но сепак главната мисла останува непроменета. На еден начин ќе ја претстави и едни нејзини аспекти ќе нагласи еден поет и музичар, на друг начин за неа ќе зборува некој друг. Љубовта е единствена и нејзините начела се исти – и кога станува збор за љубовта кон Бога и кога станува збор за „различните видови“ меѓучовечка љубов. Јасно е дека Балашевиќ зборува за љубовта помеѓу маж и жена – но нејзин архетип е љубовта на Христа и Црквата. Љубовта е една и неделива, останува прашањето дали и во која мерка ние ќе решиме да и бидеме причестни.