За богословскиот опит и академското богословие

Попладнево препрочитав еден текст што пред околу половина година го пишував за свети Никола Кавасила. Во текстот, покрај останатото, стои следново:

Растеретен од потребата самиот да ја нагласува својата втемеленост врз преданието (како што тоа го прави мнозинството од византиските отци), тој на секоја страна на неговите главни богословски дела Животот во Христа и толкувањето на Светата литургија постојано се повикува на него, без при тоа да обрнува внимание на наведувањето на своите извори. Тоа пред сè сведочи за неговата сраснатост со преданието и високиот степен на негово лично восприемање, но истовремено и за големата слобода во разгрнувањето на истото.

Читајќи го ова ме замисли едно нешто – која е смислата на „школско-научното“ занимавање со делата на светите отци? Еве, текстот од кој е земен овој цитат, има триесетина фусноти со забелешки, препратки кон други автори, анализи и т.н. Од друга страна, предмет на мојот интерес е еден автор, кој крајно безобразно (од таа „школко-научна“ гледна точка) избегнува да си ги наведува источниците, да пишува белешки „под црта“. Што е уште „пострашно“ – тој воопшто не е осамен во неговата традиција! Ако најдете еден византиски автор кој се нафатил уредно да исцитира се што препишал или парафразирал… Па сепак токму тие автори ги сметаме за врвни авторитети во византискиот мисловен свет…

Одговорот на еден дел од прашањето е даден во погоре цитираниот текст – станува збор за една сраснатост со преданието кое авторот го разгрнува и кое самиот го живее. Но што останува со другиот дел од прашањето, т.е. колку „школско-научниот“ начин на интерпретирање на ова предание не е контрадикторен со истото? Со други зборови, дали ние како своевидни преемници на истото треба да се оградиме од методите на современата теологија и философија? Дали систематичниот метод на богословствување по default е лишен од живоста и динамичноста на преданието?

Би се обидел да дадам внимателен, но сепак недвосмислен, одговор: сам по себе не е, но истовремено ја носи во себе сериозната можност од такво застранување. Во последно време можев да прочитам и пролистам еден куп научни трудови, кои се занимаваат со византиската философија, историјата на византиската Црква, историјата на византиската уметност – кои во својата суштина немаат ништо заедничко со преданието кое се обидуваат да го интерпретираат. Се разбира, фактите кои тие ги изложуваат се многу коректни, педантно подредени и до ситница преиспитани – но очигледно е дека тие текстови интерпретираат нешто за нив „надворешно“. Тие не зборуваат за преданието како за нешто сопствено. Од друга страна, не се малубројни студиите, кои ги содржат истите формални карактеритики, но „дишат со Духот“ на интепретираните содржини.

Сметам дека не може да стане збор за спротивставеност помеѓу двете форми на богословско изразување. Да се зборува за тоа која од нив е повозвишена и поавтентична, а која помалку, е просто мешање на баби и жаби. Подеднакво „живи“ и предански можат да бидат и студиите на Флоровски, Маендорф, или Зизиулас, од една страна и поуките на старец Софрониј, дневникот на отец Александар Шмеман, или поезијата на владиката Методиј, од друга стрна. Јазиците се многубројни, но она што е суштинско е Духот кој ќе проговори или нема да проговори преку нив.