Дамаскин

Последниве неколку седмици се навратив на „Источниците на знаењето“ на свети Јован Дамаскин. Не можам при тоа да ја прикријам својата зачуденост поради во современата богословска и философска наука речиси општоприфатеното претставување на неговата мисла како изрично комплаторска. Свети Јован Дамаскин е исклучително интересен и оригинален автор.

Она што за еден православен читател е особено привлекувачко кај него е начинот на кој чисто философските термини и категории кај него биваат претставени и разгрнати. Воопшто, Дамаскиновата „Дијалектика“ (првата книга од „Источниците на знаењето“) е извонреден учебник по философија и топло би го препорачал секому кој има желба да се запознае со мудроста на античките философи од перспектива на христијанското богомислие. Философирањето на Дамаскин се карактеризира со исклучителна систематичност, при што на секоја страница од неговите философски списи доминантен останува христијанскиот фундамент.

Read Full Post »

Евхаристиското просветителство на преподобен Кирил Пејчиновиќ – II дел

Текстот е објавен во Премин, број 43/44

1. Основна карактеристика на богословието на преподобен Кирил Пејчиновиќ е бескомпромисната Христоцентричност – во неа сè е осмислено од Богочовекот. Неговата етика, толку истакнувана како единствена значајна тема, е до својата срж втемелена на Каменот, кој нејзините не малобројни проучувачи, толкувачи и критичари едноставно Го отфрлија и ја оставија да „лебди во воздух“. Во овој контекст, од пресудно значење е светоотечкото разбирање на етиката, кое на отец Кирил му било многу добро познато. Тоа ја поставува етиката секогаш во контекст на аскетиката, подвижништвото. Последното, како изразито динамично дејствие, секогаш подразбира искачување кон Прволикот, Образот (оттука доаѓа и етимолошкото и семантичкото значење на терминот образование), т.е. уподобување на Христа. Без овој аскетски елемент, кој е силно нагласен кај отец Кирил, етиката останува сосема обесмислена и обезличена, бидејќи безумно се ампутира, ни помалку ни повеќе, самата нејзина глава – Личноста на Богочовекот.

Ваквата атеистички разбрана етика, во себе го асимилира и просветителството, кое останува осмислено од неа самата – етиката со загубена смисла. Самиот игумен Кирил, пак, на просветителството гледа од сосема поинаква перспектива. Ако секуларистичката беше дводимензионална, површинска, тогаш Кириловата перспектива е изразито тридимензионална, а по својата насоченост – обратна, на што укажува и насловот на неговото најзначајно литературно дело „Огледало“. Таа е секогаш свртена од внатрешноста кон надворешноста, од суштината кон формата, од Христа кон светот. На тој начин, и најмалото делче од овој свет ја наоѓа својата смисла во Богочовекот и во пројавувањето на Царството во него.

Кириловото просветителство секогаш подразбира средба – средба со Самата Светлина на светот, разбрана во сета Своја ипостасна полнота како Слово Божјо. Тој природно ја подразбира едноипостасноста на Светлината и Словото. Единствено преку таа едноипостасност може да се проникне во смислата на науката и просветителството и нивната онтолошка поврзаност. Затоа, наведувајќи ги богомудрите зборови на светиот евангелист Јован Богослов: „Елици пријаша Его, даде им власт чадом Божиим бити, елици од Бога родишасја, а не от плоти и крви и похоти“ (Јован 1,12-13), последните зборови ги објаснува: „сиреч (односно) научених од духовних, а не од плотских… (и заклучува) – и зато треба да послушамо слово Божие“[1]. Тајната на раѓањето за вечен живот, т.е. Боговосинувањето, за него е реализирана во познанието на Словото Божјо – во теологијата, односно богословењето – словењето за Бога…

Read Full Post »

Евхаристиското просветителство на преподобен Кирил Пејчиновиќ – I дел

Текстот е објавен во Премин, број 41/42

…колку силу имат свјатое причаштение и какво оружие ест на дајвола и какво во оставление грехов бивает и какво соединение с Богом и какво освјаштение, чак и обожение! (Отец Кирил Пејчиновиќ, Огледало)

1. Преподобен Кирил Пејчиновиќ е роден во православно христијанско семејство, во Теарце, Тетовско, околу 1770 година. Љубовта кон монашкиот подвиг и образованието ја стекнува често посетувајќи ги македонските манастири, од кои најзначајно влијание врз неговата понатамошна животна определба имал манастирот „Света Пречиста Кичевска“. Заедно со татко му Пејчин, по кого го добил презимето, и со чичко му заминува за Света гора атонска. Во манастирот Хиландар прима монашки потстриг, при што го добива името Кирил и бива ракоположен за јеромонах.

Оттаму доаѓа во Марковиот манастир, Скопско, каде игуменствувал осумнаесет години. Во 1818 година, откако повторно ќе го посети Хиландар и ќе земе благослов од отците, заминува во родното Теарце и набргу станува игумен на Лешочкиот манастир. Го обновува запустениот манастир, ги гради црквата посветена на Успението на Пресвета Богородица, конаците и други придружни објекти. По дваесет и седум годишното игуменствување во лешочкиот манастир, во 1845 година, отец Кирил се упокојува во Господа.

Автор е на: Огледало (печатено во Будим, 1816), Житие на кнезот Лазара со паметник за обновата на лешочкиот манастир (1818), Утешение грешним (напишано во 1831, печатено во Солун, 1840); три писма до српскиот кнез Милош Обреновиќ (1832-1833) и стихуваниот епитаф (1835). Од големо значење за неговата биографија е и „дневникот“, кој го водел запишувајќи куси записи на ѕидовите и книгите во храмовите и манастирите кои ги посетувал…

Read Full Post »

Литургоцентричниот паламизам на свети Никола Кавасила

Целото богомислие на Кавасила буквално дише со духот на паламизмот. Но, Кавасила при тоа не останува на спорната проблематика за божествените енергии – тој ја инкорпорира во својата мисла и продолжува да твори понатаму. Продолжува да твори во духот на истото предание од кое „паламизмот“ (како дискурзивно вообличен одговор на една хетеродиксија) се изнедрил. Тој не ја користи „стандардизираната“ паламитска терминологија, ниту пак се обрнува кон веќе сосема баналната проблематика на завршениот спор – тој просто го благовести паламизмот со еден друг, нему многу поприроден и поблизок јазик.

Јазикот на спорот беше јазик некарактеристичен за православното богословствување, тоа беше своевидно снисходење на опонентите, како би можело со нивниот јазик да се пренесе учењето на православните исихасти. Уверен сум дека ако сакаме да го запознаеме висинскиот Палама – ќе треба да ги прочитаме неговите беседи, искажани после спорот, во времето кога бил архиепископ на градот Солун. Тука неговото богословие се враќа во неговиот најприроден контекст – во литургијата. И тогаш станува забележлива една карактеристика која Палама и Кавасила ги прави неразделни еден од друг – богословието на беседите на Палама и богословието на За животот во Христа на Кавасила е во потполност единосуштно!

Токму Кавасила, на еден маестрален начин, тајноводејќи нè низ своите чудесни седум беседи за животот во Христа, успева да ја врати паламитската проблематика од преговарачките маси на литургискиот престол. Во тоа се состои и неговата генијалност. Ако паламитската синтеза успеа во дискурзивни поими да ја претстави теологијата вековно негувана во православното литургиско-аскетско предание – синтетизирачката работа на Кавасила се одвива во спротивна насока, истовремено правејќи еден значаен чекор понатаму. Тој ги применува основните заклучоци на учењето на Палама – врз самиот живот на Црквата, при тоа правејќи чекор кон една уникална нова синтеза на православното богословие: литургиската.

Read Full Post »

Свети Никола Кавасила – антипаламит!?

Најголемиот дел од податоците кои ги имаме за свети Никола Кавасила и неговото богословие потекнуваат од малиот број студии на православни богослови од втората половина на 20-ти век. Токму ова богословско течение – суштински втемелено врз исихастичката богомислена традиција, а истовремено способно истата да ја благовести со јазикот на современата наука – го карактеризира Кавасила како типичен претставник на паламитското богословие. За секого кому богомислието на православните отци му е блиско и сопствено – ваквиот став е апсолутно очигледен (особено ако се земат предвид капиталните дела на Кавасила: За животот во Христа и Толкувањето на Светата литургија).

Поради тоа особено зачудувачка за мене беше средбата со една многу поразлична интерпретација на мислата на истиот свети Никола Кавасила, направена од страна на автори за кои може да се каже дека православното исихастичко предание не им е нешто особено блиско. Во секој случај, интересно би било да се каже нешто за римокатоличката рецепција на Кавасилиното богословие, но сепак тоа би го оставил за некој понатамошен текст. Сега конкретно би сакал да ја претставам „скандалозната“ позиција на грчкиот философ-византолог Јанис Димитракопулос, според кого свети Никола Кавасила бива окарактеризиран не просто како индиферентен кон паламизмот (што не ретко му бива припишувано), туку како 100% антипаламит, и тоа не обичен, туку – прикриен, „крипто-антипаламит“.

Read Full Post »

XIV век и паламизмот. Обид за демитологизација на една епоха

Четиринаесеттиот век е можеби епохата од постоењето на Источното ромејско царство (технички именувано како Византија) за кој може да се каже дека се наоѓа во центарот на вниманието на философската и богословската византологија од последните 50-тина години. Станува збор за исклучително динамичен период, определен предимно од две големи движења – паламизмот и богословската дебата со западните христијани.

За амблематичната личност на епохата, поставена речиси секогаш во центарот на вниманието на истражувањата (особено кога станува збор за истражувања од областа на православното богословие) – бива определен свети Григориј Палама, светогорски монах исихаст, а подоцна и солунски архиепископ. Во огромна мерка сите настани, движења и личности биваат поставувани и гледани токму во контекстот на Палама и неговото учење. Сепак, определувањето на цел еден век (ако не и повеќе) според мерката на личноста на еден теолог (па нека да е тој и најголемиот теолог на Византија) – е некако пренагласено. Со еден, можеби малку банален пример ќе се обидам да објаснам за што поточно станува збор.

Read Full Post »