Интервју со проф. Георги Каприев

Интервјуто е објавено во бугарскиот весник Дневник на 30. декември 2020 г. со наслов “Проф. Георги Каприев за македонското прашање: Бугарија не треба да се стилизира како непријател”.

Во текот на 2020 г. зборот „историја“ влезе на голема врата во речникот на јавноста во врска со ставеното вето од бугарска страна на почетокот од пристапните преговори на Република Северна Македонија со Европската Унија поради спор со нашата заедничка историја. На таа тема разговараме со проф. Георги Каприев. Интервјуто е направено по писмен пат.

Меѓу зборовите кои ја одбележаа 2020 г. ударно место имаа „историја, бугарската историја“. Кое е вашето „читање“ на зборовите на историчарите?

– Должен сум да започнам со една прелиминарна забелешка. Јас сум историчар, но на философијата. Философ кој дијалогизира со оствареното философско мислење. Кога речникот на бугарката јавност ќе се судри со зборот „историја“, тогаш јас како философ се прашувам – со кое значење на овој збор таа се судира? Со самото протекување на настаните, со расказите за тоа протекување, или со науката историја, која, напомнувам, се дефинира како методолошко истражување на минатото врз основа на критички анализирани извори и која како таква возникната во текот на XIX век и минала низ мноштво парадигми? Се плашам дека не се судира со ниту едно од наведените значења.

„Историјата“ за која прашувате е мито-публицистички конструкт, кој доаѓа повторно од XIX век и кој свесно се поддржува во некои култури, меѓу кои и во бугарската. Тоа е векот во кој се генерираат нациите, под влијание на тогашниот либерален и иновативен национализам.  

Во нашиот регион се вкоренува „германската“ формула за тоа што е нација: заедничката крв и заедничката земја. Тоа тука означува разурнување на идејата за едниот род, родот Христов, втемелена во Османската империја преку поимот „Rum millet“: заедница на ромеите, на православните христијани. Национализмот го инфицира источноправославното мислење. Се тежнее кон сепарирање од останатите ромеи, напоредно со стекнувањето на сопствена државно-политичка власт. Бугарските публицисти од тоа време успеваат да наметнат едно поистоветување меѓу „грци“ и „фанариоти“, т.е. Вселенската патријаршија, која, пак, во тоа време е во конфликт со грчката држава и со нејзините претензии – еден пристап што во тоа време се покажал како профитабилен.

За денешниот бугарин од широките маси, ова пропагандно поистоветување се претворило во историски факт. Подметнувањето е присутно дури и во изданието на ферманот од 1860 г. со кој се основа Бугарската егзархија, отпечатено во печатницата на весникот „Македонија“ во 1870 г. Во „Образ на царскыӥ ферманъ за решеніето на Българскый въпросъ“ се забележуваат симптоматични изместувања во преводот. Ако во грчкиот и во турскиот текст пишува за несогласување меѓу Ромејската патријаршија и бугарите кои го исповедаат православието, ние на бугарски читаме за „Грчката патријаршија“ и за „православните бугари“. Впрочем, таму кадешто се вели дека се основа посебно црковно одделување (τμῆμα) или круг (daire), на бугарски стои „посебен духовен округ“.

Read Full Post »

Протоереј Александар Шмеман: Христијанството – над „левичарството“ и „десничарството“

Преводот е објавен во „Православен Пат“, бр. 20, Ноември 2007

Кога ќе умрам, можете слободно во само еден пасус да го напишете мојот „in memoriam“. Сè што треба е да напишете е дека целото мое сфаќање на светот, сиот мој живот може да се резимира во една куса реченица: две „не“, едно „да“ и есхатологијата, т.е. две „не“, едно „да“ и Царството кое доаѓа. Првото „не“ е упатено кон секуларизмот, т.е. кон секој обид за објаснување на светот како нешто кое самото по себе има некаква смисла, бидејќи светот самиот по себе е бесмислен. Второто „не“ е упатено кон религијата, бидејќи Христос не донел религија која ќе треба да му помогне на секуларниот човек во решавањето на неговите проблеми, туку го донел Царството Божјо. Одговорот „да“ е упатен кон Црквата, која е Царството Божјо, есхатологијата која започнала уште сега и тука меѓу нас.

Протоереј Александар Шмеман

 

Кога станува збор за современата криза на христијанството, или поточно, за кризата на христијанството во современиот свет, сè би можело да се сведе на еден основен проблем: на длабокиот и навистина сеопфатен раскол во самата христијанска свест. Во течението на изминатите векови – почнувајќи од времето на ренесансата – тој раскол започнал да се отвора помеѓу христијанството од една страна и општеството, кое сè повеќе се оддалечувало од христијанството, од друга.

Наспроти христијанството, т.е. Црквата како христијанска институција, стоело општеството на овој свет, кое, со текот на времето, сè повеќе се отуѓувало од секоја христијанска институција. Со други зборови, започнувајќи некаде од XVIII век, постојат два меѓусебно спротивставени табори: христијанскиот и секуларниот. Секуларниот табор – кој не секогаш бил задолжително и антихристијански – се сметал себеси, во секој поглед, за слободен од било каква религиска принуда или обврска. И токму во тој табор, во течението на изминатите неколку векови, се оформиле двете основни политички и психолошки категории, кои вообичаено ги нарекуваме (не размислувајќи за смислата на тие зборови) – „левичарство“ и „десничарство“…

Read Full Post »

Калин Јанакиев: Култура на релаксацијата. Конзервативни белешки без теоретска претензија

Преводот е објавен во „Православен Пат“, бр. 20, Ноември 2007

Ако треба да се определи сегашната состојба на нештата, јас би ја именувал како „состојба после оргијата“. Оргијата, тоа се експлозивните модерни времиња, кои ни имаат донесено ослободување во сите области… Денес сè е ослободено, залозите се направени и пред нас стои решавачкото прашање: што да правиме после оргијата?

Жан Бодриер

 

Ми изгледа несомнено дека во современиот свет (некаде помеѓу 60-те и 70-те години на Запад и 1989 година на Исток) се развива една сеопфатна и неверојатно моќна култура на релаксацијата. Тоа е исклучително индикативно. Тоа се одвива напоредно со едно работење, произведување, кое самото по себе е просто кумулација – поточно кумулирање, натрупување, придодавање, но не и реализирање. Се оформува еден пар: кумулација – релаксација. Она што може да се прави во времето е да се кумулираат – нешта, добра, вредности (кои просто се натрупуваат, но без притоа преку нив да се реализира некаква човечка историска реалност) и… да се релаксира. Културата на кумулацијата и релаксацијата во современието е израз на длабинската интуиција дека во времето, во историјата (ако тој збор сè уште има некаква смисла), веќе може само да се продолжува. Направивме што направивме и што е најважно – станавме сè што можевме да станеме. Сега можеме да продолжиме да бидеме и – да одмараме – откако ќе си ги обезбедиме и натрупаме резервите.

Културата на кумулацијата и релаксацијата е симптом на промената во нашиот осет за историја. Ние сме на крајот, ние завршивме. Нема со што повеќе да се зафатиме. Поминавме низ сè. Тоа што ни останува е да одмараме. И тоа го правиме – во првиот миг кога тоа ќе можеме да си го дозволиме. Ништо повеќе не реализираме, и покрај тоа што продолжуваме да работиме. И тука нема никаков значај што работиме сè попродуктивно и сè поефективно. Бидејќи веќе не работиме за да реализираме нешто (историско) – во светот и со светот. Ние работиме само за да продолжуваме. Со други зборови, делата ни се во модусот на „итн.“ Живееме и така натаму, го кумулираме својот живот, а не реализираме со својот живот – нешто над, нешто „од онаа страна“ на него. Ете зошто „другото“ на работењето, на правењето воопшто, би можело да биде само релаксирањето…

Read Full Post »

За аналогијата помеѓу божеството и човештвото на Христос и телото и душата во човекот (Извадок од „Едикт за вистинската вера“ на Јустинијан Велики[1])

Постојат некои кои имаат различен пристап кон прашањето и го предлагаат примерот со човекот, полагајќи усилија да докажат дека во Христа има една природа [составена] од божество и човештво. Тие се обидуваат да докажат дека како што човекот е наречен „една природа“, иако е составен од различни природи (имено од душа и тело), така би следувало да кажеме и дека во Христа има една природа, иако велиме дека Христос е од две природи (имено божество и човештво). Но, ние би им го кажале ова на нив: макар што човекот е составен од различни [природи] – душа и тело – тој е наречен „една природа“, бидејќи таа обично ги претставува сите ипостаси и лица (πρόσοπα)[2], кои се содржани под еден и ист вид. Зашто, се разбира дека и покрај тоа што секоја ипостас или лице (како на пример Петар или Павле) е разделена една од друга врз основа на своите лични својства, сепак тие не се разделени по природа, бидејќи двете се човечки суштества. И повторно, човекот не е душа разделена од телото, ниту тело разделено од душата, туку тој е создаден од небитие и створен како душа и тело. И секое творение, иако составено од различни елементи, сепак е речено да ја поседува таа една природа во која Бог го создал.

Read Full Post »