Задачата на православната Црква денес

• 

Од беседата на српскиот патријарх Порфириј на востоличувањето (19. февруари 2021)          

Првенствена задача на Црквата не е да создава подобри услови за живеење; првенствена задача на Црквата не е да се труди да решава каков било вид социјални, политички, психолошки и други проблеми. Во Црква доаѓаме на Света литургија, за тука да го допреме и да го насетиме што е она што е „единствено потребно“ (Лука 10,42), што е најважно; за тука да го допреме и да го примиме Крстот Христов – но Крстот Христов кој истовремено е и Воскресение. Тоа е основната задача на Црквата, затоа таа постои во светот. А сите овие други нешта што ги спомнавме, самото по себе, како продукт на тоа примарно определување, ќе бидат озарени токму со истиот тој Крст и со Воскресението Христово. Ако сѐ имаме, а тоа го немаме – залудно е. Ако тоа го имаме, тогаш сѐ друго сме добиле.

*

Браќа и сестри, важно е да ја осетиме силата на Црквата да го живее и да го сведочи мирот, благовестејќи им го (мирот) на сите народи и на сите луѓе со добра волја. Повторувам, на сите народи, бидејќи секој човек е создаден како икона Божја и сите сме повикани да бидеме едно во Него, Спасителот. Не можеме да си Го присвоиме Христа и да кажеме – Христос е наш и затоа ние сме подобри од другите. Ако Нему му припаѓаме, тогаш се трудиме преку Него секој во нашето срце да биде наш; срцето наше да биде простор, во кој, токму поради тоа што Он во него престојува, ќе има не само место за сите, туку ќе има место за сите да живеат во љубов и во прегратка со нас.

*

Посланието на Црквата е да го изградува мирот и меѓусебната доверба, со силата на Христовиот мир кој ѝ е подарен на Црквата со зборовите „мирот Свој ви го давам“ (Јован 14,27). Ако го имаме Божјиот мир во себе, ќе се помируваме со другите луѓе, со природата, а ќе бидеме и измирени со себеси. Со еден збор, ќе бидеме благовесници на мирот. Нашиот придонес нема да биде пред сѐ во она што го правиме, туку во она што сме, а од тоа што сме – ќе го правиме и она што треба да го правиме. За една таква цел, отци, браќа и сестри, вреди да се живее, вреди и сопствениот живот да се положи.

Read Full Post »

Отец Георгиј Флоровски: Христијанската философија

За оној кој верува, философијата е исповедање на верата, умно осмислување на христијанските догмати. Тоа, пак, не значи дека е можно во догматските сокровишта на светата Црква да се изнајдат јасни одговори и дефинирани формулации за сите богословски прашања. Философот верник не е избавен од неопходноста да тргне по патот на трагањето. Но, неговата појдовна точка е секогаш различна од појдовната точка на еден неверен или маловерен философ. Неговата појдовна точка е секогаш божественото Откровение, кое е дадено и кое се чува во благодатното искуство на Црквата, и кое се наоѓа во Светото писмо, во Символот на верата, кај светите отци, во свештенодејството на Литургијата. Тоа е непресушен источник на вдахновение за мислата, источник кој не е недоречен и кој не зависи од ничија волја. Философот христијанин живее во Црквата и учествува во нејзиниот живот. Методот на христијанската философија не е метод на согласување и помирување на вистините на природата со законите на верата. Христијанскиот мислител не прави разлика помеѓу верата и разумот. Христијанската философија започнува од вистините на верата и во нив ја открива светлината на разумот. Може да се рече дека христијанските догмати во себе веќе го содржат, во функција на претпоставка, севкупното богословие, како вистинско и неоспорливо. Делото на философот христијанин е да ги изнајде, да ги дефинира и да ги објасни тие претпоставки. Тоа е умно толкување на христијанскиот Символ на верата. Запознавањето со подвижништвото и основното подвижничко знаење даваат повеќе од секој вид методологија. Искуството на философот, претворајќи се во религиска пракса, се преобразува на квалитативен начин. А со оглед на тоа дека Исус Христос е главниот објект на догматското искуство, може да се рече дека севкупната христијанска философија претставува токму умно толкување на христолошкиот, халкидонски догмат.

Read Full Post »

Дамаскин

Последниве неколку седмици се навратив на „Источниците на знаењето“ на свети Јован Дамаскин. Не можам при тоа да ја прикријам својата зачуденост поради во современата богословска и философска наука речиси општоприфатеното претставување на неговата мисла како изрично комплаторска. Свети Јован Дамаскин е исклучително интересен и оригинален автор.

Она што за еден православен читател е особено привлекувачко кај него е начинот на кој чисто философските термини и категории кај него биваат претставени и разгрнати. Воопшто, Дамаскиновата „Дијалектика“ (првата книга од „Источниците на знаењето“) е извонреден учебник по философија и топло би го препорачал секому кој има желба да се запознае со мудроста на античките философи од перспектива на христијанското богомислие. Философирањето на Дамаскин се карактеризира со исклучителна систематичност, при што на секоја страница од неговите философски списи доминантен останува христијанскиот фундамент.

Read Full Post »

Satisfactio!

Во овој краток текст ќе се позанимавам со знаменитото „Satisfactio“ на Анзелмо Кентербериски. Лишен од било какви претензии од текстов да направам некаква „православна апологија“ на Анзелмовите сотириолошки согледувања, просто ќе се обидам да предложам едно „малку поразлично“ видување за истите. При тоа би ги земал предвид ставовите на современите православни богослови кон нив, како и (се разбира) текстот на Анзелмо „Како Бог стана човек?“ (Cur Deus homo?), во кој тој го презентира своето „спорно“ учење.

Во „Како Бог стана човек?“ Анзелмо се обидува на чисто рационално ниво да докаже дека спасението на човекот е можно единствено на начинот посведочен од Светото писмо и oтците на Црквата. Оваа методолошка забелешка има фундаментално значење за егзегезата на целиот текст (но не ретко бива превидувана од голем број негови коментатори – како од оние кои го критикуваат, така и од оние кои го поддржуваат). Во предговорот на „Како Бог скана човек?“ Анзелмо објаснува:

„На крај таа (првата книга од „Како Бог стана човек“) се обидува, исклучувајќи го Христа (remoto Christo), како ништо да не ни било соопштено од него – преку неопходни разумни аргументи (rationes necessariae) да докаже дека е невозможно човек да се спаси без него.“ (Анзелмо Кентербериски, Како Бог стана човек, предговор)

Read Full Post »

Eвропска дипломска школа за античка и средновековна философија (EGSAMP)

Од 21. до 27. јули 2008 година во градот Елена (Бугарија) се одржа Европската дипломска школа за античка и средновековна философија (EGSAMP), на која учествуваа триесет професори, асистенти, докторанти и магистранти од Германија, Франција, Белгија, Италија, Бугарија и Македонија. Темата на школата беше „Природата и уметноста – меѓукултурниот европски дијалог во касното средновековие“ (Natur und Kunst – der interkulturelle europäische Dialog in Spätmittelalter), при што предавања одржаа проф. Цочо Бојаџиев (Софија), проф. Георги Каприев (Софија) и проф. Андреас Шпеер (Келн). Присутните докторанти и магистранти ја имаа можноста во утринските работни сесии да ги презентираат своите истражувачки проекти. Во овој дел од работата учествував со темата „Свети Никола Кавасила – еден пат кон синтеза на традициите“, после која се разви доста интересна дискусија. Во рамките на летната школа беа организирани и екскурзија во трновскиот регион, како и прошетки во Трново и Софија.

Read Full Post »

Богословие VS философија

Сè поочигледна ми станува една интелектуална напнатост, која е дел од мисловната традиција на Западниот свет, но е наполно туѓа на православниот начин на размислување (што, пак, само по себе не значи дека во традиционално-православните средини е отсутна). Станува збор за напнатоста помеѓу философијата и богословието. Не можам до крај да го опишам сопственото доживување на ваквата состојба. Можеби нејзиниот најсоодветен опис би можел да се побара во терминот „шизофренија“ (се разбира, во еден поинаков контекст од строго-психијатрискиот).

Богословието и философијата не само што можат да се гледаат како наполно изолирани науки, туку биваат противпоставени една на друга. Се разбира дека ваквата состојба на нештата потекнува уште од средновековието, во кое на Запад се воделе драматични спорови за нивната меѓусебна надреденост или подреденост. На тој начин, историјата на философијата сега веќе внимава да не зборува многу-многу за „божествените и човечките нешта“, таа се претвора во своевиден занает, чија работа е да изолира општи концепти и поими и систематски да ги претстави. Владее потполна опседнатост со прашањето за изворите кај поедини автори, или нивното влијание врз понатамошните, при што „мајсторлакот“ се содржи во тоа да се најде точниот цитат, кој еден автор го преземал од некој друг, без самиот тоа да го наведе…

Read Full Post »

За богословскиот опит и академското богословие II

Можеби ова што сега ќе го напишам ќе изгледа противречно на напишаното во претходниот текст. Сепак, го прземем тој ризик, за да не се случи некои работи да останат недоречени. „Човекот е она што го јаде“ – и колку да не би му се бендисала на Фоербах веќе широко распространетата православна интерпретација на овие негови зборови, сепак истата останува применлива како во контекстот на литургијата, така и во контекст на подвижништвото во целина. Пренесено во нашиов контекст – човекот станува она што го чита, т.е. она што интелектуално го восприема, со што интелектуално се храни (меѓу другото оваа форма на богопричестување – која отец Александар Шмеман ја нарекува „света тајна на словото“ – особено бива нагласена кај свети Никола Кавасила).

Таа храна понатаму следува да се преработи. Со други зборови, потребно е време и подвиг на постојано и молитвено „прежвакување и варење“ на восприменото, како човек тоа навистина лично би го воспримил. Дел од тоа „преџвакување и варење“ е систематизирањето на восприменото и негово изразување со јазикот на „современото систематско богословие“. Но тоа не е целта и крајот на подвигот. Мислам дека дури после години вакво работење (повторно подвлекувам – тоа работење не може да биде изолирано од комплетниот литургиско-аскетски ангажман на целиот човек) настапува „ослободување од цитатите, фуснотите и академизмот воопшто“…

Read Full Post »

За богословскиот опит и академското богословие

Попладнево препрочитав еден текст што пред околу половина година го пишував за свети Никола Кавасила. Во текстот, покрај останатото, стои следново:

Растеретен од потребата самиот да ја нагласува својата втемеленост врз преданието (како што тоа го прави мнозинството од византиските отци), тој на секоја страна на неговите главни богословски дела Животот во Христа и толкувањето на Светата литургија постојано се повикува на него, без при тоа да обрнува внимание на наведувањето на своите извори. Тоа пред сè сведочи за неговата сраснатост со преданието и високиот степен на негово лично восприемање, но истовремено и за големата слобода во разгрнувањето на истото.

Читајќи го ова ме замисли едно нешто – која е смислата на „школско-научното“ занимавање со делата на светите отци? Еве, текстот од кој е земен овој цитат, има триесетина фусноти со забелешки, препратки кон други автори, анализи и т.н. Од друга страна, предмет на мојот интерес е еден автор, кој крајно безобразно (од таа „школко-научна“ гледна точка) избегнува да си ги наведува источниците, да пишува белешки „под црта“. Што е уште „пострашно“ – тој воопшто не е осамен во неговата традиција! Ако најдете еден византиски автор кој се нафатил уредно да исцитира се што препишал или парафразирал… Па сепак токму тие автори ги сметаме за врвни авторитети во византискиот мисловен свет…

Read Full Post »

Калин Јанакиев: Култура на релаксацијата. Конзервативни белешки без теоретска претензија

Преводот е објавен во „Православен Пат“, бр. 20, Ноември 2007

Ако треба да се определи сегашната состојба на нештата, јас би ја именувал како „состојба после оргијата“. Оргијата, тоа се експлозивните модерни времиња, кои ни имаат донесено ослободување во сите области… Денес сè е ослободено, залозите се направени и пред нас стои решавачкото прашање: што да правиме после оргијата?

Жан Бодриер

 

Ми изгледа несомнено дека во современиот свет (некаде помеѓу 60-те и 70-те години на Запад и 1989 година на Исток) се развива една сеопфатна и неверојатно моќна култура на релаксацијата. Тоа е исклучително индикативно. Тоа се одвива напоредно со едно работење, произведување, кое самото по себе е просто кумулација – поточно кумулирање, натрупување, придодавање, но не и реализирање. Се оформува еден пар: кумулација – релаксација. Она што може да се прави во времето е да се кумулираат – нешта, добра, вредности (кои просто се натрупуваат, но без притоа преку нив да се реализира некаква човечка историска реалност) и… да се релаксира. Културата на кумулацијата и релаксацијата во современието е израз на длабинската интуиција дека во времето, во историјата (ако тој збор сè уште има некаква смисла), веќе може само да се продолжува. Направивме што направивме и што е најважно – станавме сè што можевме да станеме. Сега можеме да продолжиме да бидеме и – да одмараме – откако ќе си ги обезбедиме и натрупаме резервите.

Културата на кумулацијата и релаксацијата е симптом на промената во нашиот осет за историја. Ние сме на крајот, ние завршивме. Нема со што повеќе да се зафатиме. Поминавме низ сè. Тоа што ни останува е да одмараме. И тоа го правиме – во првиот миг кога тоа ќе можеме да си го дозволиме. Ништо повеќе не реализираме, и покрај тоа што продолжуваме да работиме. И тука нема никаков значај што работиме сè попродуктивно и сè поефективно. Бидејќи веќе не работиме за да реализираме нешто (историско) – во светот и со светот. Ние работиме само за да продолжуваме. Со други зборови, делата ни се во модусот на „итн.“ Живееме и така натаму, го кумулираме својот живот, а не реализираме со својот живот – нешто над, нешто „од онаа страна“ на него. Ете зошто „другото“ на работењето, на правењето воопшто, би можело да биде само релаксирањето…

Read Full Post »

Летна школа по средновековна философија и култура

Од 10-ти до 15-ти септември 2007 година се одржа традиционалната летна школа за средновековна философија и култура во градот Елена, Република Бугарија, во организација на катедрата по Историја на философијата на Философскиот факултет при Софискиот универзитет и Институтот за средновековна философија и култура на Република Бугарија. Во текот на школата свои реферати предложија еминентните Бугарски медиевисти Цочо Бојаџиев, Калин Јанакиев, Слава Јанакиева, како и десетина помлади истражувачи (магистранти и докторанти) на средновековното богословие, философија и култура. Оваа година, како и минатата, ја имав можноста да учествувам во школата, предложувајќи реферат на тема: „Византиската интелектуална традиција – богословско-философски аспекти“.

 

 

Read Full Post »