Тихон, оди си во мир… Господ е со тебе

Текстот е објавен во „Православен Пат“, бр. 24 (мај 2010)

Филмот „Остров“ остава исклучително силен впечаток со својата многуслојност, внатрешните аналогии, поврзаности и контрасти, со што успева да ја допре сржта на православното аскетско мислење и дејствување. Секогаш актуелниот карактер на православната аскетика (а особено на прашањето за гревот и покајанието) следува да го оправда навидум задоцнетото појавување на овој есеј, неколку години по првото прикажување на филмот и со доволна дистанца од првиот еуфоричен бран реакции поттикнати од него. При тоа, намерно би избегнал да се вплеткам во општи и генерални кажувања, туку би претпочитал да посветам внимание на една епизода, која силно ми го привлече вниманието: финалниот дијалог помеѓу јуродивиот старец Анатолиј и Тихон. Има нешто необично во целиот тој дијалог, ако се гледа просто како разговор во кој старецот бара прошка од Тихон. Ако човек се вдлабочи во разговорот, може да забележи своевидна двојственост на односот на старецот кон Тихон.

Пред самиот крај на разговорот, Тихон му простува на старецот. Но, тука – според стандардите на пиетистичко-религиозен начин на мислење, веќе тешко метастазиран во нашата религиозна култура – би следувало двајцата да се расплачат, или да се прегрнат, или што било друго во тој дух да направат. Но, се случува нешто сосема поинакво. Разговорот не завршува со Тихоновите зборови: „Ти простувам“, пропратени со очекуваниот „блажен“ и насолзен поглед на исповеданиот старец во кадарот, кој полека се затемнува. Старецот, откако успеа да измоли прошка од човекот кого го уби, го заврши разговорот со зборовите: „Тихон, оди си во мир… Господ е со тебе“!?

Од каде сега овие зборови? Колку за потсетување, оди си во мир – се зборовите кои Господ Исус Христос не еднаш ги упатува, кога по верата и љубовта на луѓето, Тој чини чуда: од чудесното упокојување на свети Симеон Богопримец (Лука 2,29), преку простувањето на гревовите на жената блудница (Лука 7,50), до исцелението на крвотечивата жена (Лука 8,48). Вторите зборови, Господ е со тебе, се оние кои Архангелот ги упатува кон Марија (Лука 1,28) благовестејќи и го зачнувањето на Богомладенецот. И едната и другата фраза се искажува како одговор на верата и љубовта на оние кон кои се упатени.

Двојственото однесување на старецот го проникнува целиот филм: покајаниот убиец и светиот јуродив. Едното и другото, пак, се собираат во зборовите кои отец Анатолиј му ги кажува на игуменот – „Едно не разбирам… зошто токму преку мене? Кога за моите гревови е малку (Бог) и да ме удави?“. Тука е и клучот за разбирањето на разгледуваниот разговор меѓу старецот и Тихон: силата Божја се покажува во слабоста (2. Кор. 12, 9). Затоа немоќниот покајник е истиот оној во кого се прославува Божјата семоќ. И наместо разговорот да заврши со тоа што нему му е простено и што сега може мирно да умре, тој завршува со благословување на Тихон! А оној кој благословува е над благословениот. Немоќниот, кој бара прошка, е оној кој, правејќи го тоа, го приведува другиот кон Бога.

Тихон можеше да не прости. Старецот му ја даде полната слобода за тоа. Би се рекло – го одбра најлошиот начин да побара прошка од Тихон. Го поведе разговорот „од околу“, па на моменти беше провокативен, на моменти отворено ја покажуваше својата слабост – стравот – поради која и го застрела својот пријател. Едноставно – му даде доволно можности да стане и да си отиде без да му прости. И на Тихон очигледно не му беше лесно. Од друга страна, можеше многу лесно да „изнуди“ прошка. Но, старецот тоа не го направи. А тоа беше така, затоа што барајќи прошка, самиот тој „го исповедаше“ истиот оној од кого бараше прошка, т.е. Тихона. Простувањето не му беше толку потребно на старецот (самиот тој беше толку радосен кога го виде, што како да немаше потреба од ништо повеќе), колку што му беше потребно на Тихона. И кога Тихон на крај собра сили да му прости на човекот што го застрела и со тоа, всушност, да ја исповеда својата вера и љубов кон Бога – старецот го заврши разговорот благословувајќи го: „Тихон, оди си во мир… Господ е со тебе“.

Во една молитва на почетокот на филмот, старецот се молеше: „помилуј ја душата на твојот слуга Тихон“. И првото што го бараше беше не самиот тој да се спаси и да добие прошка, туку Тихон да биде помилуван. Затоа исповедта на Тихон е онаа која всушност е во прв план, а не онаа на старецот. По примерот на светите отци, старецот спасението на ближниот го стави пред сопственото, подобно на светиот апостол Павле, кој вели: оти повеќе би сакал да бидам одвоен од Христа за браќата свои (Рим. 9,3). Љубовта на христијаните кон Бога е поголема од љубовта кон себеси. Затоа и нивната радост поради личното стекнување (па дури и на спасението) – не може да се мери со радоста која ја имаат кога Бог го стекнува Своето. Затоа не бива да се поставува прашањето „дали јас ќе го добијам спасението“, но „дали Бог ќе ме добие мене и сè што е мое“. Христијанинот не го бара своето, а го бара Христовото. Низ таквото копнеење со Христовата копнеж и љубење со Христовата љубов се отвора патот кон радувањето со Христовата радост – постојаната и полнотна радост (Филип. 4,4; Сол. 5,16) на оние кои со Христовото име се именуваат.