
Веќе пет месеци живееме во услови на пандемија. Би било разумно врз основа на тоа искуство да се планираат следните чекори за справување со состојбата. Што можеме да научиме од досегашниот тек на нештата? На прво место, дека рестриктивните мерки не само што не се ефикасни на долг рок, туку се и контрапродуктивни. Ограничувањето на слободата на движење дава инстант резултати, но го пропушта најважното – градењето на свест за состојбата во која се наоѓаме. Всушност, ваквиот пристап создаде контраефект – луѓето почнаа да ја губат довербата во надлежните институции, особено тогаш кога забраните почнаа да добиваат парадоксални облици. На пример, таков беше потполно бесмислениот полициски час за духовденската Задушница во Скопје (гробиштата се на отворено, а држењето дистанца и носењето заштитна маска се сосема доволни за да се превенира ширењето на заразата). Истовремено, во делови од градот забраната за движење не се почитуваше до тој степен што дури и продавниците слободно работеа.
Ваквиот начин на справување со кризата самиот по себе успеа да генерира недоверба. Затоа, не е чудно што огромен број луѓе пет пари не дава за „некаква си таму измислена корона“. Особено беа илустративни преполните детски игралишта во Аеродром само пет минути пред да почне „полицискиот час“. Се почитуваше само забраната, без какво било разбирање и усвојување на фактите кои довеле до неа. Имаше само страв од евентуална казна за движење во полициски час, но не и свест за состојбата. Уште помалку успеа да се изгради чувство на споделена одговорност за јавното здравје. Чувството на одговорност и солидарност го отстапи местото на увежбаните маалски манири од типот на: „што не се поздравуваш, да не се плашиш од корона“? Или: „ела седи со нас, нема корона во наше маало“. Вкрстените контрадикторни информации кои доаѓаат од медиумите и социјалните мрежи создаваат дополнителна конфузија која најчесто резултира со традиционалниот нихилистички пристап кон животот „од денес за утре“. Единствениот начин човек да се справи со тој наплив на податоци е да стекне способност за критичко восприемање и опсудување на стварноста. Но, тоа не може да се постигне за само неколку месеци.
Сепак, она што може да се постигне – е да се стекне доверба. Едноставно, надлежните треба да покажат дека знаат што прават и дека тоа што го прават има ефект. Како во почетокот на пандемијата, со затворањето на Дебар и Центар Жупа. Колку и да беше драматично тоа што тогаш се случуваше, повеќето, со одобрување и ентизијазам, ги прифатија рестриктивните мерки, кои тогаш беа повеќе од оправдани и добро спроведени. Насобраната доверба од почетокот на пандемиската драма кај нас, се расплина за само 2-3 месеци. Едноставно, се виде дека рестрикциите даваат брз ефект и беа применети и каде треба и каде не треба.
Ќе резимирам со еден фундаментален принцип од теоријата на војувањето – секогаш треба да се користи минималната сила доволна за да се победи непријателот. При ваквиот начин на војување, потребно е длабоко промислување на секој чекор. Во нашиот случај со пандемијата на КОВИД-19, нужно е да се ангажираат научни тимови кои ќе даваат насоки како да се обликува понатамошната стратегија за справување со пандемијата, која веројатно ќе трае уште долго. Тука не спаѓаат само истражувачите кои се занимаваат со вирусот и неговото функционирање и ширење, туку сите научни работници кои ќе бараат начин за адекватно справување со состојбата во полињата во кои се експерти. На пример, во моментов е актуелно прашањето за тоа како ќе се одвива наставата претстојната учебна година. За да се дојде до оптимално решение, потребно е да се ангажираат научни тимови од засегнатите области – вклучително психолозите и педагозите – кои ќе дадат јасни и реални насоки за тоа како наставата ќе изгледа. Паничното барање на едни родители да се затворат училиштата по секоја цена и непромисленото инсистирање на други родители на настава со општозадолжително физичко присуство не може да имаат примарна и одлучувачка улога во дискусијата. Со тоа, пак, што ќе им се даде предност на специјалистите нема да се поткопа довербата, напротив.
Доверба не се гради на принцип „желботека“, како што не се гради ниту со игнорирање на објективните и субјективните потреби на луѓето (рестриктивен пристап). Таа се гради на тој начин што надлежните едноставно ќе покажат дека знаат што прават. Исто како со воспитувањето на децата – на децата не може ниту сѐ да им се дозволи, ниту сѐ да им се забрани. Наместо тоа, треба да им се даде максимална можна слобода, проследена со добро образложени напатствија за тоа како безбедно да ги прават нештата кои содржат ризик. Едноставно, не можете на дете да му забраните да се качи на дрво – ако не го направи тоа во ваше присуство, ќе го направи кога вие нема да го гледате (а со тоа ќе се изложи и на повисок ризик), а ако воопшто не го направи тоа – тогаш тоа ќе влијае неповолно на неговиот понатамошен психофизички раст и развој. Дури и тогаш кога мора да се воведе одредено ограничување, причините за тоа треба детално да се објаснат на начин разбирлив и прифатлив за детето. Кога авторитетот на родителите има покритие, т.е. кога не се темели врз голи забрани и заплашувања, туку врз објаснување и образложување – тогаш детето не стекнува само доверба во родителот, туку стекнува и самодоверба која ќе му треба во текот на целиот живот. Родителството е долгорочна „инвестиција“, слично како и градењето на општеството. Кризните периоди се пресудни точки во личносниот и општествениот развој. Пандемијата со која се соочуваме не е некаква „непогода“ од која нашето поколение треба да се скрие, туку пред сѐ е шанса. Прашање е само дали ќе собереме доблест, храброст и сила за да ја искористиме.