Против идолите

Никогаш не сум имал високо мислење за музиката на Мизар. Ни онаа од старите денови во 80-те, ни од средниот период во 2000-те, а особено не од последниов стадиум во кој се наоѓаат сега. Обично сум си заминувал од нивни фестивалски настапи по 2-3 отсвирени песни. Само еднаш кога вокал им беше Горан Трајкоски успеав да ги ислушам до крај. Би можел да кажам дека тоа беше највисокиот дострел за Мизар и најнискиот за Горан. Категорично не би се согласил дека ова за што расправам тука е „прашање на вкус“ (а, па, за вкусовите, велат, не се расправало). Мизар заслужуваат да бидат предмет на објективна и непристрасна музичка критика, слободна од маалска солидарност и провинцијална колегијалност. Такви критичари, чинам, во Македонија уште нема, или, ако веќе ги има – не стасале да се позанимаваат со Мизар и нивниот мелос. Би ги охрабрил да го сторат тоа час поскоро, бидејќи од хвалоспеви никој не видел многу аир, а посебно не уметноста.

Нејсе, тоа не е нешто за што имам намера јас да елаборирам во оваа пригода. Наместо тоа, би се позанимавал со нешто побитно од прашањето дали музиката на Мизар вреди нешто или не. Имено, би обрнал внимание на симптоматичното уверување дека ако некој е православен, па згора на тоа и свештеник, по default треба да му се допаѓаат и Мизар. Еден “вистински благочестив маж“ треба за нив говори со страхопочит и восхит, по можност простум стоејќи, со вкрстени раце на градите и темен поглед упатен кон далечините. А ако некој се обиде да се пошегува околу што било поврзано со „култниот бенд“ следува веднаш да се укори за таквата „хула“ и „нечестие“ – бидејќи тоа нема како поинаку да се протолкува освен како личен напад и „говор на омраза“…

Бре!

Ми се чини дека волку хиперсензитивни не се ни најревносните поборници за политичката коректност од лево-либералниот идеолошки спектар. Сепак, има една работа што загрижува повеќе од сензитивноста, имено – духот на едно униформно, авторитарно и ексклузивистичко разбирање на православната култура. Примеров со „култните бендови“ е само една манифестација на ваквата матрица, според која некој надворешен облик на поведение се идентификува со нашата претстава за „православието“ до тој степен што личната вера без тој облик не ни изгледа повеќе автентична. Тоа може да се однесува на начинот на кој зборуваме и комуницираме, на музиката што ја почитуваме, на начинот на кој се облекуваме, на световните идеи со кои се согласуваме и т.н. Можноста за какво било критичко расудување се исклучува како „злонамерно“ и „некомпетентно“.

Имам слушнато дека Мизар се јавуваат како бунтовен бенд во 80-те, како луѓе кои не сакаат да се идентификуваат со наметнатите идеолошки стандарди на тоа време. Ако е навистина така, тогаш тоа би било единственото за што со задоволство би им оддал почит. Ако тоа е причината за нивната „култност“, тогаш нема да им ја оспорувам. Но, се прашувам, дали самите тие не се оспоруваат себеси со тоа што се претставуваат како норма за која никој не смее да се пошегува, камо ли да упати критика на нивна сметка?

Заштитено: „Cancel“ на НВО-душегрижништвото

Оваа содржина е заштитена со лозинка. За да ја видите, Ве молам внесете ја лозинката подолу:

Лозинка:

Платон ми е помил

„Вистината ми е мила, ама Платон ми е помил“. Легендата вели дека проф. Ферид Мухиќ во една прилика со овие зборови ја деконструирал славната Аристотелова крилатица пред неговите студенти. Не ми се познати деталите за понатамошниот дискурс на професорот околу ваквиот аланфордовски експеримент, но јас би си дозволил да размислувам во следнава насока:

Љубете ги пријателите повеќе од она што си го замислувате како праведно и вистинито! Зашто, кога Господ рекол „Јас сум (…) вистината“ (Јован 14,6) – не посочил кон некаков систем на тврдења и дефиниции, туку кон Себе Самиот како божествена Личност во која се обединува сето човештво. Затоа, овие зборови следува да се толкуваат преку Христовата двојна заповед за љубовта: „Возљуби Го Господа“ (Матеј 22,37) и „возљуби го својот ближен“ (Матеј 22,39). Ако ревнувањето по „вистината“ резултира со заладување на таа љубов – тогаш нешто со таа „вистина“ или со нашиот однос кон неа не е во ред. Тоа, пак, воопшто не значи да не се конфронтираме за ништо со пријателите. Напротив, треба да се конфронтираме секогаш кога сметаме дека тоа е вистинито и праведно, но притоа цело време да внимаваме што се случува со нашата љубов кон нив. Ако љубовта по конфронтацијата расте – тоа значи дека сме на добар пат. Ако опаѓа, тогаш значи дека пријателството не ни е искрено и не е – вистинито. Едноставно, ако мнозинството пријатели во животот ни се истомисленици треба сериозно да се замислиме по каков пат сме тргнале.

Глобалната криза и Царството Божјо

Мојот коментар од репортажата на новинарот Мартин Богатиновски објавена во порталот Плусинфо на 07.10.2022.

П. Како да живееме нормално и да бидеме среќни кога постојано стравуваме од евентуален почеток на Трета светска војна, од експлозија на нуклеарна бомба, од пандемијата на корона вирусот и сл.? Преовладува безнадежност и бесцелност, луѓето стануваат депресивни и анксиозни, исплашени. Како овие сите работи и лоши вести и најави влијаат на психолошкото здравје и како да се справиме со стравовите?

О. Прашање е што воопшто значи да се живее „нормално“ и дали би можеле со сигурност да тврдиме дека некогаш сме живееле така? Ако status quo-то на нашето нарушено консумеристичкото секојдневие ни е критериум за нормалност, тогаш  имаме сериозен аксиолошки проблем. Во таа смисла, кризата низ која поминуваме може да се покаже како исцелителна. Обземени од светот на комодитетите и непрестаната трка по нив, човекот на нашето време како да ја има заборавено незаобиколната стварност на минливоста и смртта, а со самото тоа и се има помирено со нив. Ние ја загубивме основната христијанска интуиција за тоа дека смртта е непријател со кого нема и не може да има помирување, дека отфрлањето на диктатот на тленоста е императив на аскетското разбирање за животот според светите отци. Животот е тука да ја надмине смртта, да ја остави зад себе поразена и понижена, фрлена во вителот на гнилежот и заборавот. Со други зборови, животот е тука за да остане, а не да се мири со она што неминовно ќе заврши и ќе пропадне. Во основата на кажаното стои незаобиколната и сѐпрегрнувачката стварност на Христовото Воскресение, на неговата победа над смртта извојувана преку самата негова смрт на крстот.

Денешното поколение речиси да го загубило овој аскетски рефлекс, благодарение на кој светите не само што прифаќале, туку и посакувале и се молеле да излезат на мегдан со смртта. Всушност, континуираната криза низ која поминуваме изминативе 2-3 години го нарушува невротичниот баланс на нашата глобална култура. Се наоѓаме во точка во која веќе не можеме да останеме, точка во која мораме да направиме избор. Еден можен пат е оној што го посочувате – да им се предадеме на безнадежноста и бесцелноста. Во таков случај, ќе побрзаме да ги избегнеме сите непријатности, пред сѐ неспокојот и стравот – кои, всушност, имаат функција да ни алармираат дека нешто не е во ред со нашиот однос кон стварноста. Помислата на смртта, вклучително и на можноста човекот да го опустоши светот што од Бога му е доверен, може да ја обнови во нас речиси потполно потиснатата есхатолошка свест, сознанието за тоа дека драмата на светот и историјата неминовно ќе има своја разврска. Она што има почеток мора некогаш и да заврши.

Ова не го кажувам за да внесам дополнителен немир, туку за да потсетам дека христијаните од минатите поколенија исчекувале и посакувале оваа разврска што поскоро да се збидне (1. Сол 1,10; 4,16-17). Уште помалку имам намера да „предвидувам“ што кога ќе се случува – Светото писмо јасно вели дека не го знаеме денот и часот кога ќе дојде Синот Човечки (Матеј 25,13; 1. Сол. 5,1-2). Копнежот по исполнувањето на времето, пак, не доаѓа од некој мрачен деструктивен порив, туку од стремежната љубов по Христа и неговото Воскресение, по неговото Царство кое е отаде времето и светот што го познаваме. Божествената љубов го изгонува стравот од срцето на човекот (1. Јован 4,18). Последниве зборови не служат да нѐ „смират“ и да нѐ „успокојат“, туку напротив, да ја покажат смислата на немирот и неспокојот со чија помош Бог нѐ изведува од дремежот и досадата на баналното „нормално“ и нѐ упатува отаде сите оние нешта што по својата тварна природа ги познаваме и ги искусуваме.

Осми септември 2022

Кога утрово се освестив по еднодневната треска, се сетив дека вчера се случија три настани кои заслужуваат внимание. Ќе ги спомнам сите заедно во една објава:

1. Во исонот на празникот што вчера го празнувавме ненаметливо но простум стои духовен хабитус напластен низ генерациите. Ова повлекува два заклучоци. Прво, световните празнувања не се само световни, туку имаат и духовна содржина. Второ, празнувањето на Македонија и „Македонизмот“ се темели врз континуум од настани, движења и идеи векови наназад, а не само врз еден или друг настан од поновата историја. Идејата за споделувањето на даровите Божји и небарањето на своето е начелото од кое започнува словенската христијанска култура и цивилизација. Во житијата на светиот патријарх Фотиј, неговите ученици, сесловенските просветители Кирил и Методиј Солунски, како и нивните ученици, Климент и Наум Охридски се наоѓа клучот за разбирањето на идентитетските апории кои ги соблазнуваат православните словенски народи. Како и тогаш, Македонија има што да сподели со нив, та со збор и со дело да го посведочи заветот што еднаш засекогаш сме го склучиле со троединиот Бог.

2. Потврда дека сме му доследни на заветот Божји се и случувањата од изминатите месеци, кога МПЦ-ОА, не само што стапи во единство со полнотата на православната икумена, туку и беше препознаена и признаена како рамнопоставена сестринска автокефална Црква. Во време на раздори и поделби Бог нѐ повика да послужиме како пример за миротворство, единство и кроткост и ние на тој повик одговоривме подобно на Богомајката – „Нека ми биде според зборовите Твои“ (Лука 1,38). Вчера уште една Црква ја призна автокефалиноста на МПЦ-ОА и го внесе името на нашиот Архиепископ во свештените диптиси. Смирено и трпеливо се молиме и исчекуваме да се исполни времето кога со истата радост ќе нѐ зарадуваат и останатите помесни православни цркви.

3. Веста за смртта на нејзиното величество, кралицата на Англија Елизабета Втора, го окупира медиумскиот простор. Прочитав повеќе написи, од оние со биографски карактер, преку различни политички анализи на нејзиното 70-годишно владение, па сѐ до оние за врските на неговото Величество, кралот Чарлс Трети со православната Црква. Сепак, она што особено ме зачуди беше злорадоста меѓу т.н. „левичарски“ кругови, кои додека светот се збогува со покојната кралица и го поздравува новиот крал на Англија, ја користат можноста да се промовираат себеси со тоа што ќе оцрнат и нагрдат сѐ што е благородно. Горделивоста и цинизмот наместо пороци се промовираат како добродетели, а смирението и кроткоста се жигосуваат како најдолни пороци. Ваквиот светоглед нема ништо заедничко со вековното наследство на европските христијански надроди, меѓу кои сме и ние.

Грешките на пописот и верската припадност

Во текот на изминатово деноноќие прочитав повеќе написи кои се обидуваат да ја оправдаат статистичката грешка при утврдувањето на верската припадност на актуелниот попис. За потсетување, станува збор за 242 579 лица кои се попишани под генеричкото име „христијани“, при што нивната вероисповед останува нејасна. Процентуално, станува збор за неверојатни 13,4% од вкупниот број попишани граѓани или приближно 22% од вкупниот број попишани припадници на христијанската религија. По ниту една основа ваквата грешка не може да се занемари.

Главниот аргумент во одбрана на ваквиот резултат е дека „попишувачот не смее да влијае врз одговорите што ги даваат граѓаните, па ако луѓето кажале дека се христијани по религиска припадност, тогаш попишувачот е должен да ги внесе во графата „христијани“. А ако луѓето потенцирале дека се православни христијани или дека се католици христијани, тогаш нивниот одговор ќе отишол во графата „православни“ или „католици“ (…) Ако попишувачите се вмешале во одговорите, тоа значи дека тие влијаеле врз одговорите. А влијаењето подлежи на кривична одговорност“. Ваквото објаснување што вчера го даде директорот на Државниот завод за статистика е невалидно, и тоа по две основи.

Недела на страшниот суд

На денешен ден Црквата литургиски си спомнува за последниот Христов Суд. Всушност, оваа недела точно така се именува – Недела на страшниот суд. Ваквото именување на мнозина може да им изгледа необично – зарем зборувањето за „Страшен Суд Господов“ не е нешто што му припаѓа на минатото, на „средниот век“. Всушност, се чини дека некако незабележително сме ја загубиле свеста за тоа дека светот и времето имаат свој почеток и крај, дека постои време кое се вика „последно време“, или како што меѓу теолозите се именува – „есхатон“. Имено, сме ја загубиле есхатолошката свест, која била доминантна во ранохристијанската Црква и која се пројавувала во поедини критични (пресудни) периоди од историјата на човештвото. Всушност, целиот период по Христовото Воскресение е време на исчекување на крајот. Но, тој крај, согласно видувањето на Христијаните, не е некаква „пропаст“ и „разнебитување“ на творението – туку негово конечно завршување, заокружување, исполнување. Христијанското разбирање на последните времиња не е песимистичко. Тоа, пак, не значи дека патот до крајот е лесен. Евангелието ги споредува овие времиња со родилни маки, низ кои времениот живот преминува во живот вечен. Пресвртна точка на ова сфаќање и доживување на историјата е последниот Суд Христов, на кој доброто ќе се раздели од злото, добрите ќе застанат од десната страна на Бога и навистина ќе влезат во вечниот живот. Лошите, пак, ќе застанат од Божјата лева страна и ќе бидат фрлени во вечна пропаст.

Ако ваквото кажување звучи премногу „средновековно“, тогаш еве едно објаснување на овие зборови кое се темели врз богомислието на свети Максим Исповедник (кој, патем, самиот си е асли средновековен автор од VI-VII век). Имено, Бог никого нема да го присили на тоа како да постои во вечноста – дали во блаженство или во страдание. Но, од друга страна, човек нема да може да го промени начинот на постоење што еднаш веќе го утврдил во времето. Едноставно, ако човек го возљубил Бога во овој живот и живеел согласно Неговите заповеди, тогаш за него постојаното присуство на благодатта во Идниот век ќе биде извор на вечно блаженство. Ако ли, пак, во овој живот својата љубовна сила ја насочил кон други работи и постапувал спротивно од благословеното, тогаш за него истото тоа неодминливо присуство на благодатта ќе претставува извор на бескрајно страдание. Богословско-философскиот аргумент за тоа зошто промената веќе не е можна е очигледен – само во времето може да постои промена. Во мигот кога времето ќе го нема – ќе ја нема ниту можноста за промена на начинот на постоење на човекот.

Токму затоа, по вчерашната Задушница и една седмица пред почетокот на Великиот пост секоја година си спомнуваме за последниот Суд, на кој сите неминовно ќе застанеме: богати и сиромашни, моќни и немоќни, познати и анонимни, цареви и слуги – сите еден до друг, на еднаков суд пред праведниот Судија. Секој што ги минува своите земни денови со оваа помисла – го собира највредното богатство што никогаш нема да му се одземе, се овенчува со силата и славата на Царството што не е од овој свет, а неговото име се запишува во книгата на животот која останува во веки.

Постмодерната инквизиција

Ми текнува на дијалогот со една учителка од основно далечната 1989 година. Таа не беше мојата учителка по одделенска настава, туку друга, дојдена да го надгледува часот. Зборувавме за убавината и јас го употребив изразот „убава како ангел“. Тогаш, комунистичката просветна работничка крвнички ме опули низ дебелите старечки цвикери и окезена ме коригира нагласувајќи го секој збор: „Но, Милане, нели ние сите денес знаеме дека такви нешта како ангели не-по-сто-јат“? Дете како дете, што да ѝ правам, промрморев некакво „па… добро“ и таа, задоволна што во корен ја сосекла „еретичката“ помисла во мојата мала глава, ме остави на мира. Другите деца, вклучително и тие што веруваа во Бога и одеа во Црква (а имаше такви затоа што меѓу часовите разговаравме на тие теми), така добија до знаење дека треба да си седат мирни и да пазат што зборат и што мислат.

Слично инквизиторско поведение гледам и денес, но на едно друго ниво. На пример, се избира некој постар учебник од пензиониран или умрен автор и се покренува брутална кампања против книгата и составувачите. Толку брутална што никој од колегите не се ни осмелува да изусти збор во нивна одбрана, или барем да спомене дека „применетата сила“ е прекумерна. Во серијата вакви јавни линчови, особено грозен беше оној врз почитуваната проф. Олга Шкариќ, една од основачите на Институтот на кој го заврши својот работен стаж. Уште побрутален беше случајот со сега веќе покојниот проф. Благоја Јанаков, кој резултираше и со судски процес против него. При сето тоа, обилно се користи истата стара формулација: „нели сите ние денес знаеме дека…“. Да, вистина е дека и во старите и во новите учебници може да се најдат содржини кои може да бидат предмет на спор, но прикаската „ние сите денес знаеме…“ – не ѝ е местото во една таква дискусија. Тоа е морализирање од највулгарен вид.

Не треба да збунува тоа што новокомпонираните фарисеи не се религиозни и не се традиционални во конвенционалната смисла на зборот. Наместо тоа, тие до непрепознатливост ги унакажуваат самите либерални идеи на кои се повикуваат, со тоа што ги конзервираат и им ги наложуваат на сите. Кој не сака да прифати – ќе биде маргинализиран, исмеан, поплукан и даден на суд. Со секташки фанатизам се спроведуваат идеолошките агенди, при што се користат „класични“ методи за испадување на „еретички мисли и помисли“. На пример, ако некоја жена се чувствува нелагодно во иста соблекувална или гардероба да ѝ се пресоблекуваат мажи што се „декларираат“ како жени – таа треба да се исмее, да и се покаже колку таа е назадна и затуцана. Кога така „убаво ќе и се затне устата“, тогаш или ќе си седи мирна и ќе си трпи, или ќе им се приклучи на „прогресивните“ и „ослободените“. Да, драги „прогресивни“, „ослободени“ и „разбудени“ пријатели – токму тоа го правите без око да ви трепне.

Од времето кога учев основно поминале бајаги години. Од тогаш повеќе пати сум бил почестен со прашањето: „нели ние сите знаеме денес дека…“. Кога човек ќе ги согледа игрите на моќ што стојат зад таквите и слични прашања и коментари гледа малку поинаку на нештата. Ако нешто на светов навистина нема цена – тоа е слободата, тоа е она нешто во што му наликуваме на Бога, кој нѐ создал по својот образ и подобие. Не смееме да ја ускратуваме слободата и подеднакво не смееме да дозволиме некој таа слобода да ни ја ускрати нам. Вистината се достигнува преку аргументи и личен подвиг во доблеста, а не преку кампањи, слогани, манипулирање, оцрнување и заплашување – кои ја суспендираат слободата на личноста. Но, прашање е дали критериумот нѝ е вистината или нешто друго? Тоа прашање треба секој сам да си го постави и чесно да си го одговори.

Верата и обичаите

Покрај богослужбениот канон кој е општообврзувачки на ниво на целата православна Црква, постојат и обичаи кои не се задолжителни, но се практикуваат меѓу православните христијани. Овие обичаи може да се поделат на три групи:

1. Црковни литургиски обичаи. Произлегуваат од празникот, символички укажуваат на него и свештенството учествува во нивното извршување. Имаат локален или регионален карактер и затоа не може да бидат општо задолжителни на ниво на целата православна Црква. Преку овие обичаи се согледува слободата и многуобразноста на црковниот живот во светот и времето. Како пример кај нас може да послужат црковните слави или благословувањето на бадниковото дрво по вечерната на Бадник. Во оваа група спаѓаат и различните начини на извршување на некое литургиски задолжително свештенодејствие, како што е осветувањето на водите на Богојавление – можно е свештеникот само да го положи со рака крстот во водата, може да го фрли и да го извлече од водата со јаже, може да го фрли, а верниот народ да му го врати назад. Последниот облик се практикува кај нас и не само што е целосно согласен со преданието на Црквата, туку – доколку се спроведе на достоинствен начин – прекрасно го прикажува содејствието на свештенстовото и народот во црковниот живот.

2. Црковни вон-литургиски обичаи. Поврзани се со празникот, исполнети се со символичка содржина, но свештенството не учествува во неговото извршување. Најчесто станува збор за семејни обреди, извршувани заеднички или од главата на семејството. Како примери може да се наведат семејната бадникова вечера со прекршувањето на бадниковото лепче или прекршувањето на василичарската пита. Референците кон празниците што се празнуваат може да бидат повеќе или помалку директни, па така паричката во лепчето за Бадник се однесува на златото што мудреците му го принеле на Богомладенецот, додека паричката во василичарската пита директно реферира кон настан опишан во житието на св. Василиј Велики. Двете практики не се исклучуваат една со друга, така што ако таткото во едно семејство израснал со едниот обичај, а мајката со другиот – слободно може да се практикуваат двата, секој во своето време. Тука може да се наведе и пеењето божиќни празнични песни, познати и како „календи“, при што се можни најразлични формати во однос на возраста (возрасни или деца), типот на песните и мелодиите (литургиски песни, едноставни детски песнички или компонирани „календи“), како и големината на групите (мали маалски групи или масовни поворки во поново време).

3. Профани фолклорни обичаи. Може да бидат поврзани со некој црковен празник, но тие не произлегуваат од празникот и од литургискиот живот, поради што не постојат ниту црковни обреди за нивно извршување. Може да содржат и алузии кон празникот, но не ја изразуваат неговата подлабока богословска смисла. Токму во тоа се состои разликата меѓу погоре спомнатите божиќни празнични песни и профаните фолклорни коледарски песни. На пример, се чини дека телето во „Коледе леде“ е единствениот православен лик во песничката бидејќи ги потсетува развеселените коледари дека не е време да го колат, туку е подобро „да купат зеле и да јадат сите“ бидејќи сѐ уште се пости. Овие обичаи се вклопуваат во една поширока рамка на фолклорни практики, меѓу кои попознати се свадбарските. Тие често имаат карневалски карактер и основната цел им е да бидат смешни и забавни. Во оваа група би можеле условно да се вбројат и т.н. „коледарски огнови“, иако тие се новововедена практика која се јавува кон крајот на 80-те, главно како профанизирана варијанта на црковно-литургискиот обичај на благословуање на бадниковото дрво по вечерната служба на Бадник (наведено погоре). Друг извор на оваа практика е профаното празнување на Василица кое вклучувало и палење огнови, прескокнување на огнот и сл. И покрај тоа што овие обичаи не соодветствуваат на литургиската логика на настанот што се празнува, сепак сѐ додека со нив отворено не се промовираат суеверни и магиски практики, тие може да се толерираат.

Што славиме денес?

Што славиме и што си честитаме денес? Тоа ли што влегуваме во третата пандемиска година и што за тоа време се разделивме од толку многу сакани луѓе? Тоа ли што давачките растат, стандардот опаѓа, а сеопштата апатија и безволност царуваат? Тоа ли што на глобално ниво владее крајна неизвесност во поглед на слободата и мирот? Тоа ли што природата повеќе не може на своите ранети плеќи да го додржи паднатото човештво? Тоа ли што моралната деканденција и сеопшта конфузија стануваат норма на живеењето? Стварно, што славиме и за што си честитаме денес?

Ќе ви кажам што славам јас денес и што им че’ститам на сите што ги сакам. Славам и че’ститам за тоа што времето се движи кон својот благословен крај и нема намера да запре. За тоа што секој предизвик и тежина нѐ воспитуваат и нѐ израснуваат за векот што доаѓа. За тоа што покајанието на малкумина е доволно да го поведе созданието кон неговото избавување и исполнување. За тоа што со разборит презир кон лажните проповеди и погубните обичаи чекориме низ времето сѐ поблиску до Оној, Кој се роди од Дева и Кој вети дека пак ќе дојде во слава и дека Неговото Царство не ќе има крај.

Итајќи кон литургиското прославување на Неговото прво пришествие да се удостоиме за место меѓу достојните на Неговиот страшен и неодминлив Суд, на кој сите ќе бидеме проникнати со огнот на Неговата благодат – и оние што тоа од дното на своето битие го посакуваат, и оние кои во ужас ќе се обидуваат, но нема да можат да се сокријат од сепроникнувачката светлина на неговото Лице. За првите, вели свети Максим Исповедник, таа светлина ќе биде извор на непрестано познание и незгаслива радост, додека за вторите таа ќе биде причина за бескрајно страдание и болка. Тој ден, денот на Судот и на свршетокот на овој век, и истовремено, денот на неискажливата радост и на вечната заедница со човекољубивиот троичен Господ Бог – е денот до кој денес сме поблиску за една година. Тоа е доволна причина за славење и радост на секој што со благоговение и нетрпение го исчекува свршетокот на старото и настапувањето на Новото во сета негова полнота. За многу години!