Забраните, довербата и авторитетот во контекст на пандемијата КОВИД-19

Веќе пет месеци живееме во услови на пандемија. Би било разумно врз основа на тоа искуство да се планираат следните чекори за справување со состојбата. Што можеме да научиме од досегашниот тек на нештата? На прво место, дека рестриктивните мерки не само што не се ефикасни на долг рок, туку се и контрапродуктивни. Ограничувањето на слободата на движење дава инстант резултати, но го пропушта најважното – градењето на свест за состојбата во која се наоѓаме. Всушност, ваквиот пристап создаде контраефект – луѓето почнаа да ја губат довербата во надлежните институции, особено тогаш кога забраните почнаа да добиваат парадоксални облици. На пример, таков беше потполно бесмислениот полициски час за духовденската Задушница во Скопје (гробиштата се на отворено, а држењето дистанца и носењето заштитна маска се сосема доволни за да се превенира ширењето на заразата). Истовремено, во делови од градот забраната за движење не се почитуваше до тој степен што дури и продавниците слободно работеа.

Ваквиот начин на справување со кризата самиот по себе успеа да генерира недоверба. Затоа, не е чудно што огромен број луѓе пет пари не дава за „некаква си таму измислена корона“. Особено беа илустративни преполните детски игралишта во Аеродром само пет минути пред да почне „полицискиот час“. Се почитуваше само забраната, без какво било разбирање и усвојување на фактите кои довеле до неа. Имаше само страв од евентуална казна за движење во полициски час, но не и свест за состојбата. Уште помалку успеа да се изгради чувство на споделена одговорност за јавното здравје. Чувството на одговорност и солидарност го отстапи местото на увежбаните маалски манири од типот на: „што не се поздравуваш, да не се плашиш од корона“? Или: „ела седи со нас, нема корона во наше маало“. Вкрстените контрадикторни информации кои доаѓаат од медиумите и социјалните мрежи создаваат дополнителна конфузија која најчесто резултира со традиционалниот нихилистички пристап кон животот „од денес за утре“. Единствениот начин човек да се справи со тој наплив на податоци е да стекне способност за критичко восприемање и опсудување на стварноста. Но, тоа не може да се постигне за само неколку месеци.

Сепак, она што може да се постигне – е да се стекне доверба. Едноставно, надлежните треба да покажат дека знаат што прават и дека тоа што го прават има ефект. Како во почетокот на пандемијата, со затворањето на Дебар и Центар Жупа. Колку и да беше драматично тоа што тогаш се случуваше, повеќето, со одобрување и ентизијазам, ги прифатија рестриктивните мерки, кои тогаш беа повеќе од оправдани и добро спроведени. Насобраната доверба од почетокот на пандемиската драма кај нас, се расплина за само 2-3 месеци. Едноставно, се виде дека рестрикциите даваат брз ефект и беа применети и каде треба и каде не треба.

Ќе резимирам со еден фундаментален принцип од теоријата на војувањето – секогаш треба да се користи минималната сила доволна за да се победи непријателот. При ваквиот начин на војување, потребно е длабоко промислување на секој чекор. Во нашиот случај со пандемијата на КОВИД-19, нужно е да се ангажираат научни тимови кои ќе даваат насоки како да се обликува понатамошната стратегија за справување со пандемијата, која веројатно ќе трае уште долго. Тука не спаѓаат само истражувачите кои се занимаваат со вирусот и неговото функционирање и ширење, туку сите научни работници кои ќе бараат начин за адекватно справување со состојбата во полињата во кои се експерти. На пример, во моментов е актуелно прашањето за тоа како ќе се одвива наставата претстојната учебна година. За да се дојде до оптимално решение, потребно е да се ангажираат научни тимови од засегнатите области – вклучително психолозите и педагозите – кои ќе дадат јасни и реални насоки за тоа како наставата ќе изгледа. Паничното барање на едни родители да се затворат училиштата по секоја цена и непромисленото инсистирање на други родители на настава со општозадолжително физичко присуство не може да имаат примарна и одлучувачка улога во дискусијата. Со тоа, пак, што ќе им се даде предност на специјалистите нема да се поткопа довербата, напротив.

Доверба не се гради на принцип „желботека“, како што не се гради ниту со игнорирање на објективните и субјективните потреби на луѓето (рестриктивен пристап). Таа се гради на тој начин што надлежните едноставно ќе покажат дека знаат што прават. Исто како со воспитувањето на децата – на децата не може ниту сѐ да им се дозволи, ниту сѐ да им се забрани. Наместо тоа, треба да им се даде максимална можна слобода, проследена со добро образложени напатствија за тоа како безбедно да ги прават нештата кои содржат ризик. Едноставно, не можете на дете да му забраните да се качи на дрво – ако не го направи тоа во ваше присуство, ќе го направи кога вие нема да го гледате (а со тоа ќе се изложи и на повисок ризик), а ако воопшто не го направи тоа – тогаш тоа ќе влијае неповолно на неговиот понатамошен психофизички раст и развој. Дури и тогаш кога мора да се воведе одредено ограничување, причините за тоа треба детално да се објаснат на начин разбирлив и прифатлив за детето. Кога авторитетот на родителите има покритие, т.е. кога не се темели врз голи забрани и заплашувања, туку врз објаснување и образложување – тогаш детето не стекнува само доверба во родителот, туку стекнува и самодоверба која ќе му треба во текот на целиот живот. Родителството е долгорочна „инвестиција“, слично како и градењето на општеството. Кризните периоди се пресудни точки во личносниот и општествениот развој. Пандемијата со која се соочуваме не е некаква „непогода“ од која нашето поколение треба да се скрие, туку пред сѐ е шанса. Прашање е само дали ќе собереме доблест, храброст и сила за да ја искористиме.

Тотален суверенитет

Кому не му е јасно зошто „тоталниот суверенитет“ е неодржлив концепт во денешно време и кој мисли дека следењето на заедничките стандарди и одлуки претставува „мешање однадвор“ и „негирање на самостојноста“ – нека ги следи случувањата во Турција поврзани со самоволното поништување на одлуката од 1934 година со која Света Софија во Истанбул е прогласена за музеј и со нејзиното денешно пренаменување во џамија. Како што денес коментираше еден мој професор и драг пријател од Бугарија, следниот чекор веројатно ќе биде возобнувањето на институцијата на јаничарите. Шегата на страна, поновата историја ни покажува дека од ваквите постапки најмногу губат оние што ги предизвикуваат, а особено оние што ги поддржуваат. Триумфализмот и демонстрирањето на моќ се првите чекори кон сопствениот пораз – чудно како таа општо позната мудрост на старите империи им е непозната на денешните „реставратори“ и „суверени“.

Прост народ (sic!)

Правам муабет денес со еден мајстор, одговорен и чесен човек, со семејство и деца. Јас со заштитна маска цело време, тој без. „Која превара е ова со коронава што ја измислија…“, почна да ми прави муабет. Не му притивречев. Само се насмевнав (колку што можев со маската на лице) и брзо сменив тема.

Размислувам и, право да ви кажам, не наоѓам никаква вина во него. Дури, мака ми е постојано да слушам и да читам коментари како „народот бил прост“. Пренебрегнувањето на здравствените препораки во тековната пандемија не е резултат на некаква „колективна простотија“. Тоа е попрво манифестација на еден колективно изграден одбранбен механизам, заснован врз хронична општествена недоверба. Одговорноста за неспроведување на заштитните мерки не е и не може да биде во „народот“. Таа е во рацете на клучните општествени чинители кои треба да се изборат за довербата на граѓаните. Тоа не може да се постигне на ниту еден друг начин освен со конкретни дела и личен пример. Ми се приплакува од помислата колку сме далеку од такво нешто…

Преумувањето на туризмот

Размислувам, можеби и нема да е лошо годинава да ја поминеме “туристичката сезона” дома. Тоа е убава можност да се свртиме кон себеси и да ја согледаме сопствената земја како туристичка дестинација, а не како земја од која за одмор треба да се излезе, земја со еден и единствен туристички центар. Неспорно, Охрид и езерото се прекрасни, но тие не може и не смее да бидат копија на туристичките приморски градови кај соседите. Всушност, она што треба да се промени е нашата сопствена претстава за тоа што е одморот и како како тој треба да изгледа. Секогаш ми паѓала во очи разликата меѓу оние туристички места во Грција во кои доаѓаат претежно наши туристи и местата на кои доаѓаат туристи од западна Европа. Едните, со згужвани шеталишта покрај морето, со милион „тезгиња“ со кинески тракатанци, ресторани за брза храна и кафулиња со прегласна музика. На Пелопонез или на јонските острови (со исклучок на Лефкада и делови на Крф) – такво нешто е незамисливо. Се е направено со вкус, внимателно, автентично, тивко е, има простор, едноставно – се дише. Човек сам посакува да истражува, да ја види околината, да ја види природата, да не остане на едно „туристичко место“ цел одмор од почеток до крај. Зошто го пишувам сево ова? Па, затоа што Македонија има посебна, уникатна туристичка приказна. Таа приказна е дијаметрално спротивна од она на што сме свикнале. Но, прво треба самите да ја препознаеме, да ја разбереме и да ја доживееме, а потоа да ја раскажеме и на другите. Автентичноста е многу суптилна, но само таа води кон вистински и долгорочен успех. Дури тогаш кога ќе решиме да промениме нешто во сопствениот вкус и преференци, ќе видиме дека не сме ништо помалку “атрактивни” од која било друга земја од регионот.

Во овој контекст, сметам дека особено Охрид треба да се избрише од картите на популарните блакански туристички агенции. „Панаѓурскиот туризам“ ги закопува туристичките потенцијали на градот. Охрид не е за журки, гласна музика, тезги, преполни плажи, „скутери-мутери“ и т.н. Дури кога ќе се погребе ваквиот вид на „туризам“, Охрид ќе може да воскресене во турситички центар од светски ранг. Секако дека и толку посакуваната добивка на оние што се занимаваат со туризам тогаш многукратно ќе се зголеми. Решението многу едноставно: наместо да гориш трска и да ѕидаш параптчиња на самиот брег, плати тим на професионалци кои имаат визија и искуство во работата со оние групи туристи кои соодветствуваат на туристичкиот производ што го нудиш. Имаш арехеолошки наоѓалишта, средновековни цркви, уникатна природа – тогаш насочи се кон оние групи кои ќе бидат заинтересирани за тоа, а не на „панаѓур туристи“, лесковачки скари, турбо-журки до 5 сабајле. Всушност, на сите Охриѓани им е преку глава од таквите туристи, познати под општото име „Скопјанишча“ (некакво збирно име за туристичкиот модел што го опишав погоре). Колку што чекаат да почне сезоната, толку повеќе со цело срце чекаат истата да заврши и „Скопјанишчата“ да си заминат, за да си го вратат назад градот. Слично е и со Струга и гастарбајтерите кои во Швајцарија и Италија мора да се однесуваат пристојно, па тука, изблувуваат се што потиснувале таму цела година. На ваквото самоизмачување од туризам треба конечно да му се стави крајот. За тоа да се случи, треба прво самите да ја промениме претставата за тоа што значи човек да отиде на одмор, да отпатува некаде, да си помине убаво. Во крајна сметка, и тука е потребно своевидно „преумување“ – да согледаме каков бисер Бог ни доверил и со колку слоеви кал сме го покриле, или потполно сме го занемариле и заборавиле. Тој бисер не е само еден град и едно езеро – тоа е секој чекор од оваа мала но чудесна земја. Ако научиме да благодариме за она што го имаме, едноставно ќе престанеме да го посакуваме она што не ни доликува и ќе почнеме да почитуваме и да му се восхитуваме на дарот со кој располагаме.

Црните и белите мантили

„Црните и белите мантили“ во минатото биле неразделни. Свештениците и лекарите не само што соработувале и взаемно се почитувале, туку многу често едни и исти личности биле свештеници и лекари истовремено. Изразот „чисто како во аптека“ во својата заборавена изворна форма гласи: „чисто како во Црква“. Но, што се случува сега? Зошто заедничката борба на едните и на другите денес се чини дека му припаѓа на минатото и заборавот? Од каде тој – во некои ситуации дури и нескриен – анимозитет? Вообичаено сум склон да ја пренесам одговорноста за ваквиот развој на нештата на сопствената страна, на страната на „црните мантили“. Општата медицинска култура е нешто во што сите, па ние свештениците, треба со многу смирение и ревност да се воспитуваме. Уверен сум дека здравствените препораки не треба да ги прифаќаме како нешто наложено од надвор – туку со лично уверување. На тој начин, самите ние придонесуваме во надминувањето на јазот меѓу двата призиви. Со оглед на тоа, пак, дека потекнувам од лекарско семејство и го познавам многу добро лекарскиот крст, секогаш сум давал безрезервна поддршка на лекарите во нивниот подвиг. Секогаш сум бил крајно резервиран кон вообичаените медиумски афери и прозивки на лекарите. На овој блог и претходно имам пишувано, конкретно кога лекарите на скопската гинеколошка клиника беа предмет на потполно неосновани напади. Но, по моето денешно искуство во клиничкиот центар во Скопје – сметам дека за атер на објективноста ќе морам, барем до некаде, да си го премислам, по сѐ изгледа, некритичкиот однос кон лекарската струка.

Подвигот на Страдалната седмица денес

Еве го и третиот и последен празничен документарец снимен со д-р Исмет Кочан пред три години, посветен на Христовото Воскресение (Велигден). Нарацијата е на Сеад Мухиќ, а чудесните кадри пред вас се од камерата на мојот драг пријател од генерација од Орце Николов, Филип Јорданов.

Го слушам моето кажување од документарецот и гледам колку нештата сега се поинакви, колку е непредвидлив патот по кој треба да врвиме кон Господа. Подвигот што овојпат стои пред нас е многу поинаков од подвигот на кој сме навикнале, но неговата суштина останува непроменета. Токму за тоа зборувам на крајот од видеото, поточно од 15:25 и понатаму:

„Кога ќе се сетиме на сите евангелски текстови кои се однесуваат на времето меѓу Христовата смрт и воскресение, тогаш ние гледаме дека во тој миг Црквата била најнемоќна. Христос веќе не бил меѓу нив, учениците биле сами, беспомошни. Но, токму во таа самотија и беспомошност се пројавува Божјата сила. Христос воскреснува и доаѓа меѓу нив и ја носи радоста на Воскресението меѓу нив. И Христијанството го носи во себеси тој рефлекс – да биде најживо, најсилно токму тогаш кога е немоќно. Во немирни времиња, како што е нашето време, ние не треба да ја губиме надежта, туку треба да ја носиме во нашите срца постојано воскресенската радост. Не треба да се соблазнуваме и да се плашиме и да мислиме дека Бог нѐ оставил, зашто колку и да се почувствуваме богооставени во некој миг, треба да се сетиме дека во тој миг наликуваме на апостолите и на учениците Христови собрани во исчекување на воскресението, исчекувањето на она што само Бог може да го промисли за нас и за нашите животи и за неговата Црква“.

Немам подобри зборови со кои би можел да го опишам периодот низ кој како Црква поминуваме сега. Страданието поради заканата на пандемијата што надвиснала над нас и над нашите ближни и самоодрекувањето од вообичаениот начин на празнување на Страсната седмица и Велигден не само што не нѐ лишуваат од празничниот подвиг, туку на најприсен начин нѐ прават причесници на тајната на Господовата смрт и воскресение. Како дури сега да поминуваме низ она низ што учениците поминале; како дури сега да разбираме што значи да се биде одвоен од Христа како што биле тие. Но, токму во таа „лишеност“ се состои нашата најголема сила – која не е во она што ние го имаме, туку е во она што го има Бог, кој Самиот од ништо не е условен. Затоа, колку и да се тешки овие денови, тие сепак не можат да ја поматат во нас христијанската радост. Нека ни бидат благословени следните денови на исчекувањето на Христовото Воскресение и нека од нашата сегашна немоќ произлезе победата и над ова искушение што се надвиснало над страдалното Адамово потомство.

Инфицирано општество

Коронавирусот има една незгодна особина – го провоцира одбранбениот систем на организмот и предизвикува тој несразмерно силно да реагира. Така, наместо да го уништи вирусот, одбраната почнува да го оштетува здравото ткиво и, на тој начин, предизвикува последици поопасни и пофатални од самиот вирус. Имам впечаток опсасноста од аналогни процеси на општествен план е многу реална – државите под заканата од вирусот преземаат мерки кои од една страна треба да го ограничат ширењето на вирусот, но кои може неповратно да „оштетат“ преголем дел од „здравото ткиво“ на ниво на целокупниот општествен живот. Нашето заедничко европско општество сигурно ќе ја преживее пандемијата. Но, останува прашањето дали тоа – со неговите зацртани принципи и вредности – ќе успее да ги преживее и последиците од мерките што самото си ги наложува? Во преписка, еден мој германски професор деновиве ми сподели една интересна размисла – нешто универзално како вирусот може да се победи единствено со нешто подеднакво универзално како што е, на пример, човечкиот интелект – но никако не може да се победи со поставување на ѕидови и граници од најразличен вид. Ограниченото не може да го навледее универзалното, но може да му наштети на општественото „тело“ кое се бори со историските граници и делби, стремејќи се кон универзалното. На прагот од страсната седмица, размислувам токму за ова: како универзалното добро – кое по својата природа е христоносно и соборно – може да нѐ поведе надвор од кризата во која сите заедно се наоѓаме во моментов? Немам готов одговор на ова прашање. Само се надевам дека ќе го најдеме и дека ќе го примениме пред самите да оштетиме повеќе здраво општествено ткиво отколку што сме способни да регенерираме.

Од Цветници до Педесетница

На денешен ден Господ влезе во Ерусалим. Беше гужва. Гужва беше и кога го распнуваа. Првиот пат се слушаше „Осана…“ (Јован 12,13), потоа – „Распни го, распни…“ (Јован 19,6). По распетието, малкумината Негови ученици останаа собрани во еден ерусалимски дом. Далеку од гужвите, од нивната стихијност и непостојаност. Следниот период ретко излегуваа, освен за да се вратат дома во Галилеја (Матеј 28,10) и за да набават храна (Јован 21,3). Во тие денови Гопод им се јави воскреснат. Повеќепати. На Вознесението, Господ ги прати назад во Ерусалим (Дела 1,4). Десет дена подоцна беше Педесетница. По долго време, апостолите повторно се најдоа среде гужвата. Се исполнија со Дух Свети и говореа на различни јазици (Дела 2,4). И секој ги слушаше на сопствениот јазик (Дела 2,8-11). Петар го подигна својот глас (Дела 2,14-39) и им го откри Евангелието на насобраните. Во тој ден се крстија 3000 души (Дела 2,41). „Гужвата“ почна да се преобразува во едно Тело, во една Црква исполнета со оние што сакаа да се спасат (Дела 2,47). Патот на преобразбата водеше од еуфорија и триумфализам, преку гнев и страв, преку беспомошност и осамување, преку чудење и неверување, преку восхит и радост, преку созерцание и појакание, преку ерос и послушание – сѐ до апостолската сила и власт пројавени на роденденот на Црквата Божја на Педесетница. Црквата го поминувала овој пат многупати во минатото. Впрочем, секоја генерација е сведок и учесник најмалку во еден ваков циклус. Овие денови, се наоѓаме во епицентарот на евангелската драма, но имајќи ги за образец апостолите и нивниот пат, како и силата на Светиот Дух која непрекинато дејствува и нѐ обновува како Црква. Нека ни е честит празникот на царскиот вход на Господа во свештениот град Ерусалим. Да не заборавиме со тој вход драмата на спасението – вклучително и на нашето лично спасение – не завршува, туку се придвижува кон својата драматична, но спасителна разврска.

Рускиот патријарх Кирил за самоизолацијата како подвиг

Беседа произнесена во храмот на Христа Спасителот во Москва на 29. март 2020. Превод: Трајче Јанков

Оваа недела на Великиот пост е посветена на споменот на светиот Јован Лествичник, прекрасен игумен на Синајската гора. Таму до ден денес стои манастирот, возглавен од светиот преподобен Јован, со многу строга дисциплина. Мноштво подвижници излегувале од овој манастир во светот поради разни причини и ситуации и околу нив се создавал круг на луѓе, кои го барале спасението. Врз основа на огромното духовно наследство на Синајската обител се формирал корпус на светоотечески текстови, кои ни помагаат и нам, современите луѓе, да го разбереме сиот напор на она што се нарекува „духовна борба“, сета сложеност на војната што човекот ја води со своите сопствени гревови. Таа војна е далеку посложна, отколку војната со надворешниот противник – да се победиш самиот себеси, да се пресметаш со сопствените мисли, да ја очистиш душата од гревовите, да станеш толу цврст и силен, па гревот повеќе да не го пушташ во душата. Тоа е борба која по своите изискувања ја превишува секоја човечка борба, во која ние ги вложуваме последните сили – како би го победиле непријателот. Затоа, неопходно е да се запомни дека главната победа кон која се стремиме во животот – е победата над самиот себеси.

Исто така, си спомнуваме и за света Марија Египетска. Ете, во оваа недела, во четврток, ќе се прочита целосно Канонот на преподобен Андреј Критски во спомен на Марија Египетска. Затоа, таа долга служба со читање на канонот (во руската традиција – заб. прев.) се нарекува Мариино стојание. Затоа нашата мисла денес директно се обраќа кон преподобната Марија Египетска. Ние добро знаеме дека таа била световна жена со лесно поведение, која се насладувала во животот во богатиот и убав град Александрија. Но, кога еднаш сосема случајно се нашла во Светата земја и почуствувала дека Господ не ѝ допушта да влезе под сводот на Храмот на Неговиот Гроб, таа во тој миг одлучила – да го измени својот живот. Во Ерусалим имало многу светињи, како Гробот Господов и други светињи, имало многу богомудри пастири и архипастири. Но, Марија избира совршено особен пат – се разбира, не сама, туку водена од Промислата Божја. Таа си заминува од Ерусалим, таа престанува да доаѓа во Храмот на Гробот Господен, таа престанува да се поклонува на сите светињи од градот Ерусалим и поминувајќи го Јордан, оди во страшната пустина, каде не се знае со што ќе може да се прехрани, каде не се знае како ќе може да се спаси од отровните змии и диви ѕверови како што биле лавовите, кои во тоа време живееле на Блискиот исток. И оваа нежна и световна жена, истоштена од гревот, го преминува Јордан и си заминува од сите, оставајќи ги и храмовите, и манастирите, откажувајќи се дури и од причестувањето. Оди во пустина – ајде само да размислиме – зашто таму никој друг освен Бог веќе не би бил со неа.

Светата преподобна Марија Египетска така го проживеала сиот свој живот, неколку десетици години. И дословно една година пред нејзината смрт, монахот Зосима од манастирот на светиот преподобен Герасим во Јордан, што и ден-денес постои таму, заминал по Божјо вдахновение од Јордан за да ги помине тие денови во пустината (како што постапувале монасите во првата недела од Великиот пост) и ја сретнал таму Марија Египетска, жива и здрава. Не можел да разбере кого сретнал – човек или ангел. Како таа жена, без молитви во храмот, без примање на светите Христови Тајни, без помош од духовниците, без помош од браќата и сестрите по дух – како таа успеала во таква потполна изолација да достигне таква светост, од која бил поразен Зосима, гледајќи, како Марија го преминала Јордан по вода? Што тоа значи? Тоа означува дека меѓу нејзината физичка природа и ангелската природа немало повеќе никаква граница, таа, подобна на ангел, ги преодолеала законите на човечката природа. Никаков земен копнеж! А како резултат на што? Молитвата во осамување е искрена молитва. И таа се одвивала не една недела, не еден месец, не два – туку сиот нејзин живот. Имено таа молитва ја преобразила Марија од голема грешничка во голема светителка, која Црквата ја предлага како пример за секоја жена. И не само за жените туку за секого од нас. Таа е пример за тоа, како од бездната на гревот, со свои сопствени сили, преку подвигот на одделување на себеси од светот, преку подвигот на осамувањето – може да се достигне ангелска височина.

Денес нашата татковина поминува низ тешки искушенија. Како што знаете, постои многу голема закана од страшната пандемија на коронавирусот. Добивам вести од различни земји, но особено ме вознемири писмото на една православна жена од Италија. Таа пишува: „Владико, добро ги разбирам московјаните, жителите на Санкт Петербург и на другите градови. Ви се чини дека оваа ужасна епидемија е некаде далеку, дека не се знае кога ќе дојде до вас, не е познато ни дали ќе биде толку страшна. Истото и ние го мислевме пред две седмици. Ни се чинеше дека нема да има каква било епидемија во Рим. Но, денес сите седиме дома. Мртовечниците, па дури и стадионите се полни со трупови, невозможно е дури и да се запалат. Луѓето тука умираат, како што можат да умираат за време на страшна епидемија. Честопати остануваме без храна. Со голем страв стигнуваме до најблиската продавница каде можеме да набавиме намирници и веднаш да се вратиме дома; и ако не се вратиме, ќе бидеме санкционирани од полицијата. Не можевме да замислиме дека ќе имаме таков живот – како што ни вие денес не можете тоа да си го замислите“. А зошто не можe секој да си го замисли? Затоа што, по благодатта Божја, во ниту едно семејство сѐ уште никоj не умрел. А ако тоа се случи, тогаш во еден момент сите ќе се замислат. Ќе западнеме во паника. Но, Црквата денес нѐ повикува, пред да се појават жртви во нашите семејства, да ја прифатиме обврската да ги почитуваме сите упатства што денес доаѓаат од санитарните власти во Русија.

Примерот на Марија Египетска сведочи дека може да се спасиме дури и без да го посетуваме храмот. На крајот на краиштата, примерот што ви го наведувам не е некој измислен пример, туку е примерот на светителката за која си спомнуваме оваа недела. Таа ги остави сите храмови и манастири и се повлече во пустината. Денес, нема пустини ниту во Москва, ниту во Петербург, ниту во другите градови. Но, постои едно место што може да ни стане пустина – тоа е нашиот сопствен дом.

Од црна чума до коронавирус

Интервју со проф. Георги Каприев за средновековните и современите пандемии за Дарик радио од 28.03.2020

К.В. Професоре, вие предавате за епохата на чумите. Средновековието е познато најмалку по две големи епидемии на чума – Јустинијановата чума, а потоа и црната смрт од 14. век. Дали сегашната пандемија Ви наликува на она што го предавате по средновековна философија и култура?

Г.К. За жал, многу наликува. Всушност, најголемата драма е што ние за тие 600 и кусур години, што поминале од тогаш, ништо ново не сме измислиле, во смисла на превентивни мерки. Таканаречената црна смрт почнува од Азија, но се пренесува во времето кога Златната хорда (монголско-турска средновековна држава – заб. прев.) го напаѓа Крим. Епидемијата почнува од нашите краишта во 1346 г. и бавно се движи нагоре, на север и на запад, за во Скандинавија да стигне дури во 1351 г. Таа трае цели седум години до 1353 г. Изворите ни сведочат за бројка меѓу 25 и 40 милиони жртви. Тоа е меѓу 1/3 и 40% од тогашното население на Европа. Што прават тие? Во почетокот – ништо. Исто како нас денес. После, одеднаш преземаат ригидни мерки.

Но, пред да говорам за мерките ќе кажам неколку збора за советите што тогашните „медиуми“ ги распространувале. Затоа што и тогаш имало медиуми, ако немало радио. Еден од советите е да се проветруваат просториите, но само од северните прозорци (демек чумата влегува од југ). Друга многу „суштествена“ мерка била да не се спие попладне. Значи, кој спие попладне – го треснува чумата. Од друга страна, не треба да се претерува со работењето – кој се преработува и него го треснува чумата. Не треба да гледате по убави девојки. Кој гледа по нив – пак чума (тоа што и убавите девојки си заминуваат од чумата заедно со оние што ги гледаат, тоа никој не го брои).

По неуспехот на ваквите мерки, почнуваат сериозните мерки, т.е. т.н. карантин, кој за првпат се воведува токму тогаш во Венеција. Имено, морепловците кои доаѓале во Венеција немале право 40 дена да слезат од нивните бродови. Се преземаат и други мерки, од кои некои се апсолутно крајни. На пример, во Милано, кога има чума во домот, општината ги заѕидува вратите и прозорците на приземјето за да не може да се излезе од таа куќа. Тоа се луѓе осудени на реална смрт.