Од црна чума до коронавирус

Интервју со проф. Георги Каприев за средновековните и современите пандемии за Дарик радио од 28.03.2020

К.В. Професоре, вие предавате за епохата на чумите. Средновековието е познато најмалку по две големи епидемии на чума – Јустинијановата чума, а потоа и црната смрт од 14. век. Дали сегашната пандемија Ви наликува на она што го предавате по средновековна философија и култура?

Г.К. За жал, многу наликува. Всушност, најголемата драма е што ние за тие 600 и кусур години, што поминале од тогаш, ништо ново не сме измислиле, во смисла на превентивни мерки. Таканаречената црна смрт почнува од Азија, но се пренесува во времето кога Златната хорда (монголско-турска средновековна држава – заб. прев.) го напаѓа Крим. Епидемијата почнува од нашите краишта во 1346 г. и бавно се движи нагоре, на север и на запад, за во Скандинавија да стигне дури во 1351 г. Таа трае цели седум години до 1353 г. Изворите ни сведочат за бројка меѓу 25 и 40 милиони жртви. Тоа е меѓу 1/3 и 40% од тогашното население на Европа. Што прават тие? Во почетокот – ништо. Исто како нас денес. После, одеднаш преземаат ригидни мерки.

Но, пред да говорам за мерките ќе кажам неколку збора за советите што тогашните „медиуми“ ги распространувале. Затоа што и тогаш имало медиуми, ако немало радио. Еден од советите е да се проветруваат просториите, но само од северните прозорци (демек чумата влегува од југ). Друга многу „суштествена“ мерка била да не се спие попладне. Значи, кој спие попладне – го треснува чумата. Од друга страна, не треба да се претерува со работењето – кој се преработува и него го треснува чумата. Не треба да гледате по убави девојки. Кој гледа по нив – пак чума (тоа што и убавите девојки си заминуваат од чумата заедно со оние што ги гледаат, тоа никој не го брои).

По неуспехот на ваквите мерки, почнуваат сериозните мерки, т.е. т.н. карантин, кој за првпат се воведува токму тогаш во Венеција. Имено, морепловците кои доаѓале во Венеција немале право 40 дена да слезат од нивните бродови. Се преземаат и други мерки, од кои некои се апсолутно крајни. На пример, во Милано, кога има чума во домот, општината ги заѕидува вратите и прозорците на приземјето за да не може да се излезе од таа куќа. Тоа се луѓе осудени на реална смрт.

Православието, коронавирусот и теориите на заговор

Обично гледам да не се контаминирам со секакви содржини што може да се најдат на социјалните мрежи, но кога луѓе ќе почнат тие содржини да ми ги споделуваат на мојот личен ФБ-профил должен сум – сакал несакал – да ги исчитам. И така, додека цел свет е во исчекување што поскоро да се произведе лек и вакцина за коронавирусот, се наоѓаат такви кои токму во лекот и вакцината гледаат смртна опасност – и тоа, ни помалку ни повеќе – за нивната православна вера. Имено, проповедаат тие, антихристот лично ја предизвикал пандемијата за да може да го „чипира“ целото човештво со „течен чип“, кој, всушност, е „печатот на антихристот“. Секако дека човек со одредени психички нарушувања може да се соживее со една таква прикаска и да потоне во неа (сетете се само на A Beautiful Mind со Russell Crowe), но таквиот може да биде многу убедлив и да привлече други сосема нормални луѓе кои ќе му поверуваат. Кога речиси неограничените комуникациски можности на социјалните мрежи ќе паднат во рацете на такви кругови се произведува колективна конфузија. Тоа го гледаме веќе некое време со „рамноземјашите“, „антиваксерите“, „запрашувачите“ и сл. Сепак, не се во прашања само „психички лабилни лица“, туку цел еден начин на разбирање на религиозноста кој нема ништо заедничко со православната вера. За да го обосновам ваквото тврдење, како што си е редот, ќе започнам со мал историски преглед.

Уште во 17. век американските пуританци на чело со гувернерот Роберт Винтроп ги прогласуваат затекнатите индијански племиња од територијата на Масачусец за сатански слуги, при што безмислосната борба со нив добива „метафизички“ карактер. Во текот на 18. и почетокот на 19. век за главни непријатели на протестантските американци се проглесуваат масоните и илуминатите, како и мормоните, а особено римскиот папа. Ирските имигранти се сметале за главните спроведувачи на папаската завера да завладее со САД и да ги укине слободите на граѓаните. Набргу, акцентот се поместува кон анти-ропското движење во САД, кое повторно се гледа како заговор – овојпат против белата раса чиј супериорен статус е востановен лично од Бога. Појдовниот наратив на кју-клакс-кланот во времето по граѓанската војна во САД е дека постои завера, според која дотогашните робови ќе станат господари и ќе го „африканизираат“ југот. Во сите наведени случаи забележуваме своевидно „воплотување“ на „есхатолошкиот непријател“ (сатаната) во ликот на оние што се обележани како „непријатели“ во овој век. Оттука, евентуалната победа на „непријателот“ во конкретниот историски момент се гледа како духовна катастрофа со космички димензии. Во прашање е борба меѓу доброто и злото која се одвива сега и тука, во материјалниот свет, и од чиј исход зависи судбината на човкот во вечноста. На тој начин, се губи границата меѓу телесната и духовната борба, што од гледна точка на православната аскетика е недопустливо, бидејќи според според неа историската криза вообичаено се толкува како шанса за духовна обнова преку μετανοία, т.е. покајание. На таков начин се толкуваат најтрауматичните епизоди од историјата на православната црква, како што се падот на Константинопол, Црвената револуција или страданието во нацистичките концентрациони логори. Но, да се вратиме на историскиот преглед на теориите на заговор.

Известување за заштитни мерки од COVID-19 (коронавирус) на Автокефалната православна црква на Албанија

Следејќи ја новонастанатата ситуација, според која бројот на случаи со COVID-19 се зголемува, со чувство на одговороност и љубов кон нашето стадо повторно му се обраќаме на православното свештенство и на верните за некои дополнителни заштитни мерки:

1. Православните цркви ќе останат отворени за лична молитва. Но, за да се избегне собирањето и да се ограничат социјалните контакти, како мерка за ограничување на распространувањето на вирусот, нема да се одржува никакво богослужение.
2. Од сега понатаму, Божествената неделна и празнична литургија, како и таа за празникот Благовештение, ќе се служи само во параклисот „Света Троица“ во Синодалниот дворец во Тирана зад затворени врати и ќе се емитува во живо на радио „Воскресение“ преку FM радио и интернет.
3. Литургијата ќе се служи и во другите митрополии, исто зад затворени врати во малите параклиси.

Напомнуваме дека кон оваа пандемија треба да пристапиме со голема грижа, без паника, со молитва и доверба во Бога, како и со многу љубов и одговорност кон нашите роднини.

Тирана, 17.03.2020 г.

Руска православна Црква: Инструкции во врска со пандемијата COVID-19

Инструкции кон претстојателите на парохиите и предворијата, игумените и игумениите на манастирите на Руската православна Црква во врска со опсаноста од распространување инфекцијата коронавирус

Документ утврден од Светиот Синод од 17. март 2020 година

Во името на пастирската грижа за луѓето, како и во одговор на барањата на санитарните власти, а задржувајќи цврста вера во добрата промисла Божја и во Божјата семоќ, се одредуваат следните правила, при што се земаат предвид канонските и богослужбените традиции на Руската православна Црква. До подобрувањето на епидемиолошката ситуација и до добивање на соодветни насоки од страна на епархиските власти за целосно или делумно суспендирање на овие насоки, во парохиите, во патријаршиските, епископските и манастирските подворија, како и во манастирите на Московската епархија треба да се дејствува на следниот начин:

Во врска со Причестувањето со светите Христови Тајни:

1. Со оглед на тоа дека принесувањето на Бескрвната Жртва никогаш не може да се укине, затоа што таму кадешто нема Евхаристија, нема ниту црковен живот, а исто и со оглед на тоа дека Светото Тело и крв Христови се даваат за здравје како на душата така и на телото (види на пр. 2 и 9 молитви на св. Јован Златоуст од Молитвеното правило пред Св. Причест), истовремено земајќи ја предвид историската практика на православната Црква за време на епидемии*, Христовите Тајни следува да се даваат на следниот начин: по секој причесник лажицата да се брише со крпа натопена со алкохол (со редовно повторување на натопувањето). Потоа лажицата да се потопи во вода, при што со водата на крај се постапува според практиката за перење на причесните убруси.

За верата и коронавирусот

Ми годеше двонеделниот одмор од ФБ. За жал, се враќам порано од планираното, не без повод. Евангелието за чудесното исцеление на фатениот човек (Марко 2,1-12) ни објаснува на кој начин Црквата претставува „лечилиште“ на оние кои веруваат. Сцената е драматична. Пријателите на фатениот го пробиваат кровот на куќата и оттаму ја спуштаат пред Христа постилката со фатениот. Како одговор на нивната вера, Христос го исцелува болниот човек. Како? На многу неочекуван начин. Не му вели: „стани, земи ја постелката своја и оди си дома“, туку ги кажува славните зборови: „Синко, ти се опростуваат гревовите твои!“. Тоа е вистинското чудо, вистинското исцеление. Кон таквото исцеление, здравје и бесмртност приведува животот во Христа, а не кон привремено обновување и задржување на здравјето и продолжување на животот. Старозаветниот ум нема слух за тоа слово. Тоа се соблазнува од него, си ги затнува ушите и во вресок брза да го посипе со камења и на тој начин да го замолкне како Стефана архиѓаконот. На сличен начин, апостолите се соблазнуваат кога ќе видат дека Царството во кое Христос ќе владее нема никаква допирна точка со нивната претстава за земно царство по старозаветен терк. Затоа и книжниците роптаат: „Што хули Овој на Бога? Кој друг може да опростува гревови, освен единиот Бог?“. На тоа следат следните Господови зборови: „Зошто го помислувате тоа во срцата свои? Што е полесно да му кажам на фатениот: ти се простуваат гревовите или да речам: дигни се, земи ја постелката своја и оди? Но за да знаете дека Синот Човечки има власт на земјата да ги простува гревовите” – му рече на фатениот – „Тебе ти велам: стани, земи ја постелката своја и оди си дома!“. Нели забележуваме дека второто „исцеление“ Господ го прави по снисходење, за да го порази неверието на книжниците? Но, тоа „неверие“ не е неверување во можноста Христос да го стане фатениот од постела, туку е неверување во можноста Христос да простува гревови, дека Христос е Самиот Бог дојден меѓу нас. Тоа е суштинското неверие. Следствено, христијаните не ја потврдуваат својата вера со тоа што инаетливо ќе настојуваат дека Господ може да „интервенира“ во поредокот на природата. Да, може. Но, зошто да Го искушуваме? Зошто да ја презреме способноста за расудување со која не обдарил? Зошто да бидеме маловерни? Да, маловерни.

Ќе бидам отворен. Упорното игнорирање на стварноста дека живееме во време на глобална епидемија и инсистирањето дека Бог чудесно ќе нѐ претпази од заразата не е само обична површност и несериозност. Тоа е умот на книжниците од денешното Евангелие. Тие сакаат да се докажуваат пред другите и пред себеси колку силна вера имаат – а всушност само Го искушуваат Бога. Човек што верува нема потреба од такво нешто. Таквиот расудува и ја прифаќа одговорноста што ја носи богодарената слобода – одговорност за себеси и за ближните. Гледам дека мнозина нималку не се свесни што се случува во моментов, но замолувам да ја сфатиме сите ситуацијата најсериозно што можеме. Сите мерки што државните органи ги преземаат треба да се испочитуваат. И препораките – совесно, систематски, без исклучци. Тие мерки и препораки доаѓаат од оние што се компетентни и надлежни. Ние едноставно не сме компетентни и надлежни за овие прашања. Мерките за безбедност пропишани од надлежните органи треба да се прифатат како послушание. Ова е мој личен став, кој се надевам дека наскоро ќе добие и официјална форма. Притоа, треба да се претпазиме од две крајности – површноста и создавањето паника. Не велам да бидеме бесчуствителни, туку да бидеме разумни. Од теориите на заговори да се бега како од оган – тие може да бидат поопасни и од самиот коронавирус. Главната работа треба да ја завршат лекарите, безбедносните сили и оние што ќе им помагаат. Не смееме да им ја отежнуваме работата, затоа што нивниот подвиг допрва почнува.

За крај, ве молам, поштедете ме од непотребни коментари и „схоластички“ дебати. Размислете за напишаното. Ако не ви се допаѓа, почекајте една до две седмици и прочитајте го повторно. Сосема е можно тогаш да имате поинаков впечаток.

Дигитални ипостаси 2

Неодамна по пастирска психологија предавав за индивидуа и личност и направив една дигресија поврзана со социјалните мрежи. Во најкратки црти, концептот за индивидуата се темели врз посебноста, одделноста и одвоеноста од другите индивидуи. Наспроти тоа, личноста се гради, имено, во заедницата со другите личности. Тоа, пак, е невозможно без љубовта. Социјалните мрежи како што е Фејсбук се совршено индивидуалистички медиум. Корисникот не само што се одделува од другите корисници, туку се апстрахира и од самиот себеси. Оттука, и често сретнуваната подвоеност во однесувањето при користењето на социјалните мрежи и во стварниот живот. Опасноста од прелевање на виртуелната индивидуализирана стварност од социјалните мрежи во стварниот живот на личноста е сосема реална. Токму затоа е суштествено да се биде буден и трезвен (во аскетска смисла) кога сме во виртуелниот простор. Да се мисли на целовитоста на личноста во секој миг, при секоја интеракција – исто како да сме вистински луѓе, а не само профили со сликичка…

Меѓу туѓите прашања и туѓите одговори

Како да постои едно христијанство, кое не само што не го познаваме, туку и не насетуваме дека постои. Обземени сме од прашањата што некој друг на некое друго место ги поставува и ги одговара, што дури и не ги преиспитуваме – дали воопшто имаат смисла, дали нѝ припаѓаат нам, дали се тоа наши прашања или, пак, се наполно туѓи и излишни? Православното предание во неговата „ненаметливост“ е речиси незабележливо за човекот од овој свет, за новиот „индијанец“ воодушевен од „шарените огледалца“ што му го одземаат целото внимание и целата умствена и животна енергија. Сурогат-религиозноста со нејзините „специјални ефекти“, прашања, дилеми и дебати ја треснува вратата на нашите срца пред Христа Богочовекот, Кој како питач тропа на неа и трпеливо чека да Му отворат. Распнати меѓу бесмислените препирки и надмудрувања, стануваме сведоци на тоа како истите празни зборови излегуваат и од нашите сопствени усти и од нашите испразнети срца: Што спасува, благодатта или добрите дела? Што е поважно, содржината или формата? Индивидуалната одлука или традицијата? Кој е во право, конзервативците или либералите? Левичарите или десничарите? Сѐ саде научени прашања и научени одговори, со кои на чуден начин се поистоветуваме, до тој степен што не ни е на крај памет да ја подотвориме вратата и да погледнеме надвор од празнотијата, да видиме Кој е пред неа и како Тој Некој гледа на нас и на светот што ни го дал. Но, ако тоа сепак се случи – што ли ќе остане тогаш од ваквите прашања? Веројатно не многу повеќе од она што го читаме во 73. псалм и во молитвата на чесниот крст:

„Да воскреснет Бог, и расточатся врази Его, и да бежат от лица Его ненавидящии Его. Яко исчезает дым, да исчезнут; яко тает воск от лица огня, тако да погибнут беси от лица любящих Бога и знаменующихся крестным знамением, и в веселии глаголющих: радуйся, Пречестный и Животворящий Кресте Господень.“