Литургоцентричниот паламизам на свети Никола Кавасила

Целото богомислие на Кавасила буквално дише со духот на паламизмот. Но, Кавасила при тоа не останува на спорната проблематика за божествените енергии – тој ја инкорпорира во својата мисла и продолжува да твори понатаму. Продолжува да твори во духот на истото предание од кое „паламизмот“ (како дискурзивно вообличен одговор на една хетеродиксија) се изнедрил. Тој не ја користи „стандардизираната“ паламитска терминологија, ниту пак се обрнува кон веќе сосема баналната проблематика на завршениот спор – тој просто го благовести паламизмот со еден друг, нему многу поприроден и поблизок јазик.

Јазикот на спорот беше јазик некарактеристичен за православното богословствување, тоа беше своевидно снисходење на опонентите, како би можело со нивниот јазик да се пренесе учењето на православните исихасти. Уверен сум дека ако сакаме да го запознаеме висинскиот Палама – ќе треба да ги прочитаме неговите беседи, искажани после спорот, во времето кога бил архиепископ на градот Солун. Тука неговото богословие се враќа во неговиот најприроден контекст – во литургијата. И тогаш станува забележлива една карактеристика која Палама и Кавасила ги прави неразделни еден од друг – богословието на беседите на Палама и богословието на За животот во Христа на Кавасила е во потполност единосуштно!

Токму Кавасила, на еден маестрален начин, тајноводејќи нè низ своите чудесни седум беседи за животот во Христа, успева да ја врати паламитската проблематика од преговарачките маси на литургискиот престол. Во тоа се состои и неговата генијалност. Ако паламитската синтеза успеа во дискурзивни поими да ја претстави теологијата вековно негувана во православното литургиско-аскетско предание – синтетизирачката работа на Кавасила се одвива во спротивна насока, истовремено правејќи еден значаен чекор понатаму. Тој ги применува основните заклучоци на учењето на Палама – врз самиот живот на Црквата, при тоа правејќи чекор кон една уникална нова синтеза на православното богословие: литургиската.

Read Full Post »

Свети Никола Кавасила – антипаламит!?

Најголемиот дел од податоците кои ги имаме за свети Никола Кавасила и неговото богословие потекнуваат од малиот број студии на православни богослови од втората половина на 20-ти век. Токму ова богословско течение – суштински втемелено врз исихастичката богомислена традиција, а истовремено способно истата да ја благовести со јазикот на современата наука – го карактеризира Кавасила како типичен претставник на паламитското богословие. За секого кому богомислието на православните отци му е блиско и сопствено – ваквиот став е апсолутно очигледен (особено ако се земат предвид капиталните дела на Кавасила: За животот во Христа и Толкувањето на Светата литургија).

Поради тоа особено зачудувачка за мене беше средбата со една многу поразлична интерпретација на мислата на истиот свети Никола Кавасила, направена од страна на автори за кои може да се каже дека православното исихастичко предание не им е нешто особено блиско. Во секој случај, интересно би било да се каже нешто за римокатоличката рецепција на Кавасилиното богословие, но сепак тоа би го оставил за некој понатамошен текст. Сега конкретно би сакал да ја претставам „скандалозната“ позиција на грчкиот философ-византолог Јанис Димитракопулос, според кого свети Никола Кавасила бива окарактеризиран не просто како индиферентен кон паламизмот (што не ретко му бива припишувано), туку како 100% антипаламит, и тоа не обичен, туку – прикриен, „крипто-антипаламит“.

Read Full Post »

XIV век и паламизмот. Обид за демитологизација на една епоха

Четиринаесеттиот век е можеби епохата од постоењето на Источното ромејско царство (технички именувано како Византија) за кој може да се каже дека се наоѓа во центарот на вниманието на философската и богословската византологија од последните 50-тина години. Станува збор за исклучително динамичен период, определен предимно од две големи движења – паламизмот и богословската дебата со западните христијани.

За амблематичната личност на епохата, поставена речиси секогаш во центарот на вниманието на истражувањата (особено кога станува збор за истражувања од областа на православното богословие) – бива определен свети Григориј Палама, светогорски монах исихаст, а подоцна и солунски архиепископ. Во огромна мерка сите настани, движења и личности биваат поставувани и гледани токму во контекстот на Палама и неговото учење. Сепак, определувањето на цел еден век (ако не и повеќе) според мерката на личноста на еден теолог (па нека да е тој и најголемиот теолог на Византија) – е некако пренагласено. Со еден, можеби малку банален пример ќе се обидам да објаснам за што поточно станува збор.

Read Full Post »

Трансцедентално-медитативна мисија на Дејвид Линч во Софија!

 

„Дали ќе се наложи младите во Бугарија да ја изучуваат трансцеденталната медитација“? – е прашање кое деновиве беше поставено на еден бугарски православен портал. Искрено, немаше ни да го прочитам текстот да не се случеше меѓу првите редови да го забележам звучното име на големиот режисер Дејвид Линч. Имено, Линч е член на меѓународната делегација пристигната во Софија на 09.11.2007, дојдена „со цел да пропагира обука по трансцедентална медитација, како дел од образовниот процес на младите“. Програмата ќе биде воведена на експериментално ниво и ќе вклучи „300 студенти, кои се доволни да ја променат државата – кон просперитет и кон ликвидирање на деликвенцијата и агресијата“, вели Линч.

Текстот понатаму на долго и широко објаснува како ќе изгледа програмата, при што на крајот – и тоа е тоа што ми падна во очи и ме кандиса да го напишам постов – се дава ставот на редакцијата по прашањето. Без да цитирам специјално – во напишаното е видливо едно преувеличување на целата работа. Веднаш се започнува со апокалиптичниот „филм“ дека децата во училиштата утре ќе мораат да го учат тоа, дека „од образованието треба да се спаси она што останало од него“, дека треба да се започне света војна (или што веќе беше) против неранимајковците кои пошле да ни ја трујат младината…

Read Full Post »

Протоереј Александар Шмеман: Христијанството – над „левичарството“ и „десничарството“

Преводот е објавен во „Православен Пат“, бр. 20, Ноември 2007

Кога ќе умрам, можете слободно во само еден пасус да го напишете мојот „in memoriam“. Сè што треба е да напишете е дека целото мое сфаќање на светот, сиот мој живот може да се резимира во една куса реченица: две „не“, едно „да“ и есхатологијата, т.е. две „не“, едно „да“ и Царството кое доаѓа. Првото „не“ е упатено кон секуларизмот, т.е. кон секој обид за објаснување на светот како нешто кое самото по себе има некаква смисла, бидејќи светот самиот по себе е бесмислен. Второто „не“ е упатено кон религијата, бидејќи Христос не донел религија која ќе треба да му помогне на секуларниот човек во решавањето на неговите проблеми, туку го донел Царството Божјо. Одговорот „да“ е упатен кон Црквата, која е Царството Божјо, есхатологијата која започнала уште сега и тука меѓу нас.

Протоереј Александар Шмеман

 

Кога станува збор за современата криза на христијанството, или поточно, за кризата на христијанството во современиот свет, сè би можело да се сведе на еден основен проблем: на длабокиот и навистина сеопфатен раскол во самата христијанска свест. Во течението на изминатите векови – почнувајќи од времето на ренесансата – тој раскол започнал да се отвора помеѓу христијанството од една страна и општеството, кое сè повеќе се оддалечувало од христијанството, од друга.

Наспроти христијанството, т.е. Црквата како христијанска институција, стоело општеството на овој свет, кое, со текот на времето, сè повеќе се отуѓувало од секоја христијанска институција. Со други зборови, започнувајќи некаде од XVIII век, постојат два меѓусебно спротивставени табори: христијанскиот и секуларниот. Секуларниот табор – кој не секогаш бил задолжително и антихристијански – се сметал себеси, во секој поглед, за слободен од било каква религиска принуда или обврска. И токму во тој табор, во течението на изминатите неколку векови, се оформиле двете основни политички и психолошки категории, кои вообичаено ги нарекуваме (не размислувајќи за смислата на тие зборови) – „левичарство“ и „десничарство“…

Read Full Post »

Калин Јанакиев: Култура на релаксацијата. Конзервативни белешки без теоретска претензија

Преводот е објавен во „Православен Пат“, бр. 20, Ноември 2007

Ако треба да се определи сегашната состојба на нештата, јас би ја именувал како „состојба после оргијата“. Оргијата, тоа се експлозивните модерни времиња, кои ни имаат донесено ослободување во сите области… Денес сè е ослободено, залозите се направени и пред нас стои решавачкото прашање: што да правиме после оргијата?

Жан Бодриер

 

Ми изгледа несомнено дека во современиот свет (некаде помеѓу 60-те и 70-те години на Запад и 1989 година на Исток) се развива една сеопфатна и неверојатно моќна култура на релаксацијата. Тоа е исклучително индикативно. Тоа се одвива напоредно со едно работење, произведување, кое самото по себе е просто кумулација – поточно кумулирање, натрупување, придодавање, но не и реализирање. Се оформува еден пар: кумулација – релаксација. Она што може да се прави во времето е да се кумулираат – нешта, добра, вредности (кои просто се натрупуваат, но без притоа преку нив да се реализира некаква човечка историска реалност) и… да се релаксира. Културата на кумулацијата и релаксацијата во современието е израз на длабинската интуиција дека во времето, во историјата (ако тој збор сè уште има некаква смисла), веќе може само да се продолжува. Направивме што направивме и што е најважно – станавме сè што можевме да станеме. Сега можеме да продолжиме да бидеме и – да одмараме – откако ќе си ги обезбедиме и натрупаме резервите.

Културата на кумулацијата и релаксацијата е симптом на промената во нашиот осет за историја. Ние сме на крајот, ние завршивме. Нема со што повеќе да се зафатиме. Поминавме низ сè. Тоа што ни останува е да одмараме. И тоа го правиме – во првиот миг кога тоа ќе можеме да си го дозволиме. Ништо повеќе не реализираме, и покрај тоа што продолжуваме да работиме. И тука нема никаков значај што работиме сè попродуктивно и сè поефективно. Бидејќи веќе не работиме за да реализираме нешто (историско) – во светот и со светот. Ние работиме само за да продолжуваме. Со други зборови, делата ни се во модусот на „итн.“ Живееме и така натаму, го кумулираме својот живот, а не реализираме со својот живот – нешто над, нешто „од онаа страна“ на него. Ете зошто „другото“ на работењето, на правењето воопшто, би можело да биде само релаксирањето…

Read Full Post »